Ο Αλέξανδρος Αβωνοτειχίτης ήταν Έλληνας μύστης, μάντης και ιδρυτής της δημοφιλούς λατρείας του Γλύκωνα που γοήτευσε τον ρωμαϊκό κόσμο τον 2ο αιώνα μ.Χ. Δυστυχώς, ήταν επίσης ένας μεγάλος ψεύτης, ένας απατεώνας απαράμιλλων διαστάσεων που αφιέρωσε το σημαντικό του ταλέντο στην εξαπάτηση ανθρώπων και τη συμμετοχή σε κάθε μορφή τραμπουκισμού. Το φθινόπωρο του 169, ο Αλέξανδρος βρέθηκε απροσδόκητα να κρατά στα χέρια του το μέλλον της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Και τα έκανε θάλασσα.
Για τρία περίπου χρόνια οι ρωμαϊκές αρχές στον Δούναβη παρακολουθούσαν με ανησυχία διάφορες βάρβαρες φυλές να πλησιάζουν όλο και περισσότερο τα σύνορα. Αιτία της μετανάστευσής τους ήταν η πίεση των Γότθων, που κινούνταν νότια από τις στέπες της Ρωσίας και έδιωχναν τους ανθρώπους από τα σπίτια τους. Αυτοί οι μετανάστες έπρεπε να αναζητήσουν νέα γη νοτιότερα. Τα πλούσια και εύφορα εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας λειτουργούσαν ως μαγνήτης, αλλά οι ρωμαϊκές λεγεώνες στέκονταν απόρθητο εμπόδιο στην κίνησή τους. Θεωρητικά. Στην πράξη, όμως, ο ρωμαϊκός στρατός ήταν αδύναμος και αναποτελεσματικός. Ο Μάρκος Αυρήλιος, έχοντας πλήρη επίγνωση του επικείμενου κινδύνου, αναγκάστηκε να μετακινήσει τα στρατεύματά του κατά μήκος των συνόρων για να ενισχύσει τα πιο αδύναμα σημεία, ειδικά στα εδάφη βόρεια της Ιταλίας. Ο Αλέξανδρος, ο αυτόκλητος προφήτης μιας θεότητας που είχε επινοήσει ο ίδιος, έδωσε εντολή στον αυτοκράτορα να θυσιάσει στον Γλύκωνα. Διέταξε τον Μάρκο Αυρήλιο να ρίξει στον Δούναβη «ένα ζευγάρι πιστών υπηρετών της Κυβέλης [δηλ. λιοντάρια], θηρία που κατοικούν στα βουνά, και όλα όσα το ινδικό κλίμα δίνει από λουλούδια και βότανα που είναι ευωδιαστά». Τα λιοντάρια ρίχτηκαν στο ποτάμι και κολύμπησαν στην απέναντι όχθη, όπου οι Μαρκομάνοι τα σκότωσαν με ρόπαλα, νομίζοντας ότι ήταν εξωτικοί σκύλοι ή λύκοι. Στη συνέχεια οι βάρβαροι πέρασαν τα σύνορα και έσφαξαν είκοσι χιλιάδες Ρωμαίους στρατιώτες.
Μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο με την Κυβέλη καθισμένη μέσα σε ναό με λιοντάρι να αναπαύεται στην αγκαλιά της, 420-350 π.Χ., γλυπτό, The British Museum © The Trustees of the British Museum
Ενώ όμως ο ρωμαϊκός στρατός προσπαθούσε να ελέγξει την εισβολή των Μαρκομάνων, μια άλλη φυλή αποφάσισε να εξερευνήσει τις ευκαιρίες που πρόσφεραν τα πλούσια ρωμαϊκά εδάφη των Βαλκανίων. Οι Κοστοβώκοι ήταν μια φυλή Θρακών που ζούσε ανατολικά των Καρπαθίων στη σημερινή Ρουμανία. Οι οικισμοί τους βρίσκονταν βόρεια της ρωμαϊκής επαρχίας της Δακίας και γι' αυτό θεωρούνταν ελεύθεροι Δάκες. Το 170 μ.Χ., οι Κοστοβώκοι αποφάσισαν να εισβάλουν στα ρωμαϊκά εδάφη. Ίσως ήταν μια απλή, παλιομοδίτικη επιδρομή για λάφυρα ή μια προσπάθεια μόνιμης εγκατάστασης για να ξεφύγουν από τους Γότθους που προχωρούσαν προς τα εδάφη τους. Οι ρωμαϊκές δυνάμεις είχαν αποδυναμωθεί για να ενισχυθεί η ρωμαϊκή άμυνα στα δυτικά, έτσι οι Κοστοβώκοι μπόρεσαν διασχίσουν τη Δακία, τη Μακεδονία και τη νότια Ελλάδα. Οποιαδήποτε πόλη δεν είχε αμυντικά τείχη υπέφερε τα πάνδεινα. Αυτός ο στρατός των ληστών (σύμφωνα με τον Παυσανία) μπόρεσε να καταστρέψει κάθε τοπική πολιτοφυλακή που προσπάθησε να εμποδίσει την προέλασή τους και άφησε πίσω του σειρά από τάφους στρατιωτών που χάθηκαν στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν την πατρίδα τους.
Στα τέλη του καλοκαιριού του 170 μ.Χ., οι Κοστοβώκοι έφτασαν στην Ελευσίνα και έκαψαν μερικά κτίρια του ιερού. Το επόμενο καλοκαίρι, ο Έλληνας ρήτορας Αίλιος Αριστείδης θρήνησε για τη συμφορά που έπληξε το ιερό της Δήμητρας ενώπιον ενός κοινού στη Σμύρνη που δύσκολα πίστευε στα αυτιά του. Η αντίληψη ότι οι βάρβαροι θα μπορούσαν να φτάσουν στην καρδιά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας πρέπει να ήταν ένα τρομερό σοκ για έναν πληθυσμό που ήταν από καιρό συνηθισμένος στις ήρεμες μέρες της Pax Romana. Η αυτοκρατορία δεν άργησε να ανασυνταχθεί και να επιτεθεί. Οι αυτοκρατορικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στην Ελλάδα και απώθησαν τους Κοστοβώκους πέρα από τον Δούναβη. Όσο για την Ελευσίνα, ο αυτοκράτορας αποδείχθηκε περισσότερο από πρόθυμος να εξιλεωθεί για την καταστροφική εγκατάλειψη των θεών. Ο Μάρκος Αυρήλιος ανοικοδόμησε το Τελεστήριο και τη στοά του Φίλωνα. Πρόσθεσε επίσης το πορτρέτο του στο αέτωμα των Μεγάλων Προπυλαίων για να υπενθυμίζει σε όλους ότι είχε νικήσει τους βαρβάρους και είχε εξασφαλίσει την ασφάλεια του ιερού και της αυτοκρατορίας.
Μεγάλα Προπύλαια. Η προτομή του Μάρκου Αυρηλίου στο αέτωμα, Δημοσθένης Ζιρώ, 1984, φωτογραφία, Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία © Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία
Βιβλιογραφία
Αλεξοπούλου-Μπάγια, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο. Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.
Cosmopoulos, Michael B. Bronze Age Eleusis and the Origins of the Eleusinian Mysteries. New York: Cambridge University Press, 2015.
Fisher, Greg. The Roman World from Romulus to Muhammad: A New History, London: Routledge, 2021.
Λαζάρου, Αχιλλεύς Γ. «Κοστοβώκοι και σωτηρία της ιεράς πόλεως Ελευσίνος.» Πλάτων, τομ. 51 (1999-2000), σελ.119-131.
McLynn, Frank. Marcus Aurelius: Warrior, Philosopher, Emperor. London: Random House, 2009.
Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς Και Ελευσίνια Μυστήρια. Αθήνα: Κυκεών tales, 2010.
Παπαγγελή, Καλλιόπη & Χλέπα, Ελένη-Άννα. Οι μεταμορφώσεις του ελευσινιακού τοπίου: αρχαιότητες και σύγχρονη πόλη. Αθήνα, 2011.
