Το τείχος του Λυκούργου
Η συντριπτική ήττα της Αθήνας στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου (404 π.Χ.) εισήγαγε την πόλη σε μια μακρά περίοδο πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής. Η Ελευσίνα βρέθηκε στο επίκεντρο του εμφυλίου πολέμου που ξέσπασε στην Αθήνα ανάμεσα στους υποστηρικτές των Τριάκοντα τυράννων και τους οπαδούς του δημοκρατικού πολιτεύματος. Οι πρώτοι κατέφυγαν στην Ελευσίνα και κήρυξαν την ανεξαρτησία της πόλης, αλλά οι δημοκρατικοί κατόρθωσαν να επιβληθούν οριστικά την άνοιξη του 403 π.Χ. και αποκατέστησαν τους στενούς δεσμούς του ιερού με την Αθήνα. Η σταδιακή βελτίωση της οικονομικής και πολιτικής δύναμης της πόλης επέτρεψε στους Αθηναίους να οραματιστούν και να υλοποιήσουν νέα μεγαλεπήβολα οικοδομικά προγράμματα. Άμεση προτεραιότητα, φυσικά, ήταν η εκ νέου ανέγερση των οχυρώσεων που προστάτευαν την ίδια την Αθήνα. Τα Μακρά Τείχη που ένωναν το άστυ με τον Πειραιά είχαν κατεδαφιστεί την επαύριον του πολέμου, στις αρχές του τέταρτου αιώνα όμως ανακατασκευάστηκαν με επιτυχία.
Η εξασφάλιση της ζωτικής προστασίας της πόλης διευκόλυνε τους Αθηναίους στην απόφασή τους να στρέψουν και πάλι την προσοχή τους στο ιερό της Ελευσίνας. Το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή είχε χαρίσει στο ιερό ένα νέο Τελεστήριο και αμυντικό περίβολο, υπήρχε όμως η αίσθηση πως ο ναός μπορούσε να γίνει ακόμα πιο επιβλητικός με την προσθήκη στοάς στην πρόσοψη. Η ανέγερση της Φιλωνείου στοάς ικανοποίησε τις αρχιτεκτονικές φιλοδοξίες των Αθηναίων, δημιούργησε όμως και την ανάγκη για νέα επέκταση του ανοιχτού χώρου μπροστά στο Τελεστήριο. Ο αμυντικός περίβολος του Περικλή είχε καταστεί στενάχωρος, οπότε κρίθηκε επιβεβλημένη η αντικατάστασή του με νέο τείχος σε μεγαλύτερη απόσταση από τον ναό της Δήμητρας.
Ο νέος περίβολος ανεγέρθηκε τη δεκαετία 370-360 π.Χ. Αποτελείται από βάση τεφροκύανου ελευσινιακού λίθου, του οποίου η εξωτερική επιφάνεια έχει υποστεί κατεργασία με βελόνι. Πάνω σε αυτή τη βάση υψώνονται καλοδουλεμένοι κιτρινωποί πωρόλιθοι που έχουν τοποθετηθεί με τυπικό ισοδομικό σύστημα (όλες οι σειρές των λίθων έχουν περίπου το ίδιο ύψος). Το τείχος έχει πάχος περίπου 2,55 μέτρα και περιλαμβάνει δύο πύργους: έναν στρογγυλό στη νοτιοανατολική γωνία και ένα τετράγωνο που προστατεύει τον Νότιο Πυλώνα, ο οποίος ήταν η βασική είσοδος στο ιερό για όσους έφτανα από τη θάλασσα. Αυτή η πύλη διατηρήθηκε σε χρήση σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του ιερού και υπέστη πολλές επισκευές, όπως γίνεται φανερό από τη διατήρηση τριών κατωφλιών. Σε μία από τις λίθινες βάσεις των στροφέων της θύρας διακρίνουμε ακόμα το χάλκινο περίβλημα στο οποίο περιστρεφόταν ο ορθοστάτης.
Το τείχος είναι συμβατικά γνωστό ως «Λυκούργειο» από το όνομα του Αθηναίου πολιτικού και ρήτορα του τέταρτου αιώνα π.Χ. που ανέλαβε τη διαχείριση των οικονομικών της Αθήνας και την εκτέλεση επιβλητικών δημοσίων έργων. Η κατασκευή του περιβόλου στην Ελευσίνα, ωστόσο, χρονολογείται αρκετές δεκαετίες νωρίτερα από την εποχή του Λυκούργου και δεν φαίνεται να εντάσσεται στο δικό του οικοδομικό πρόγραμμα.
Βιβλιογραφία
Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.
Cosmopoulos, Michael. Bronze Age Eleusis and the Origins of the Eleusinian Mysteries, Cambridge: Cambridge University Press, 2015.
Kourouniotis, Konstantinos. Eleusis: a guide to the excavations and the museum, Athens: The Archaeological Society at Athens, 1936.
Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.
Παπαγγελή, Καλλιόπη, Ελευσίνα: ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο, Αθήνα: Όμιλος Λάτση, 2002.
Προέλευση τεκμηρίου: Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία
Προέλευση τεκμηρίου: Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης
Jean-Denis Barbié du Bocage: Τα Μακρά Τείχη της Αθήνας (1785)
Προέλευση τεκμηρίου: Catholic University of Leuven
Αγνώστου: Το Τελεστήριο της Ελευσίνας (19ος αιώνας)
Προέλευση τεκμηρίου: Βρετανικό Μουσείο
