Το 415 π.Χ., ο Αλκιβιάδης, γιος του Κλεινία, βρισκόταν στο απόγειο της δύναμης και της επιρροής του. Κατέχοντας μια εξαιρετική ψυχή και όντας η ενσάρκωση της αναζήτησης της επίγειας εξουσίας, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, ο Αλκιβιάδης ήταν ένας εξέχων Αθηναίος ευλογημένος με εκπληκτική ομορφιά, στρατιωτική ικανότητα και πολιτική οξυδέρκεια. Όταν οι Αθηναίοι αποφάσισαν να οργανώσουν τη Σικελική εκστρατεία, εξέλεξαν τον Αλκιβιάδη ως έναν από τους τρεις στρατηγούς που θα καθοδηγούσαν την τεράστια αρμάδα στην φιλόδοξη προσπάθεια επέκτασης της αθηναϊκής επιρροής στη Σικελία.

Οι προετοιμασίες είχαν προχωρήσει αρκετά όταν χτύπησε η καταστροφή. Την παραμονή της αναχώρησης του στόλου, οι Αθηναίοι ξύπνησαν και βρήκαν σχεδόν όλες τις ερμαϊκές στήλες της πόλης βεβηλωμένες και κατεστραμμένες. Το γεγονός θεωρήθηκε κακός οιωνός και πληροφοριοδότες («διάφοροι ξένοι και σκλάβοι» σύμφωνα με τον Πλούταρχο) ενέπλεξαν τον Αλκιβιάδη και τους φίλους του. Περαιτέρω έρευνα αποκάλυψε ένα δεύτερο έγκλημα ασέβειας, ακόμη χειρότερο από την καταστροφή των Ερμών. Οι πληροφοριοδότες ισχυρίστηκαν ότι ο Αλκιβιάδης και οι φίλοι του είχαν παρωδήσει τα Ελευσίνια Μυστήρια κατά τη διάρκεια ιδιωτικού γλεντιού με άφθονη κατανάλωση κρασιού. Ο Αλκιβιάδης είχε φορέσει τα άμφια του ιεροφάντη και έδειξε τα ιερά αντικείμενα, ενώ άλλα μέλη της παρέας έπαιξαν τον ρόλο διαφόρων ανώτερων ιερέων. Ο Αλκιβιάδης αποκάλεσε τους παρευρισκόμενους μύστες και επόπτες κατά σαφή παραβίαση των προγονικών νόμων των Ευμολπιδών και των Κηρύκων.

Οι κατήγοροί του (δεν έλειπαν οι πολιτικοί αντίπαλοι) άφησαν να εννοηθεί ότι αυτές οι ιερόσυλες πράξεις συνδέονταν με συνωμοσία κατά του δημοκρατικού πολιτεύματος. Οι Αθηναίοι διέταξαν τον Αλκιβιάδη να επιστρέψει από τη Σικελία για να δικαστεί, αλλά ο στρατηγός αυτομόλησε στη Σπάρτη. Το αθηναϊκό δικαστήριο τον καταδίκασε σε θάνατο, κατάσχεσε την περιουσία του και διέταξε τον δημόσιο αναθεματισμό του ονόματός του από όλους τους ιερείς και τις ιέρειες. Σύμφωνα με το έθιμο, αυτοί τίναξαν τα πορφυρά ιμάτιά τους κοιτώντας προς τη δύση και εκφώνησαν το ανάθεμα. Η καταδίκη του Αλκιβιάδη παρέμεινε χαραγμένη σε μαρμάρινη στήλη που είχε στηθεί στην Αθήνα και ορίστηκε ανταμοιβή ενός τάλαντου για όποιον κατάφερνε να σκοτώσει εκείνους που βεβήλωσαν τα Μυστήρια.

Οι αντιξοότητες του πολέμου και της πολιτικής κράτησαν τον Αλκιβιάδη μακριά από την Αθήνα μέχρι το 411 π.Χ., όταν οι Αθηναίοι τον ανακάλεσαν και του απέδωσαν ξανά το αξίωμα του στρατηγού. Αλλά αν οι απλοί πολίτες ήταν πρόθυμοι να συγχωρήσουν τα παραπτώματα του παρελθόντος, οι ιερείς της Δήμητρας δεν ήταν. Διατήρησαν άσβεστο μίσος για τον Αλκιβιάδη σε όλη του τη ζωή και έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να καθυστερήσουν την επιστροφή του στην Αθήνα. Σε ό,τι τους αφορούσε, τίποτα δεν μπορούσε να εξιλεώσει τη βεβήλωση των σεμνών Μυστηρίων της Δήμητρας.

 

Έρευνα και συγγραφή

MENTOR

 

Βιβλιογραφία

Lenormant, Francois. “The Eleusinian Mysteries: A study of religious history”, The Contemporary Review, 37 (1880), σελ. 847-871.

Levy, Leonard Williams. Blasphemy: Verbal Offense Against the Sacred, from Moses to Salman Rushdie, Chapel Hill: UNC Press Books, 1995.

Edmonds, Radcliffe G., III. “Alcibiades the Profane: Images of the Mysteries in Plato’s Symposium.” In Destrée, Pierre and Giannopoulou, Zina (eds.). Plato’s Symposium: A Critical Guide, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, σελ. 194-215.

 

Εικόνες

1η (και τελευταία) εικόνα: Αρχαία Αθήνα (1784) / Jean-Denis Barbié du Bocage

2η εικόνα: Αλκιβιάδης (περ. 1707) / Pieter Bodart (?) / © Βρετανικό Μουσείο

3η εικόνα: Κεφαλή Ερμού (5ος αιώνας π.Χ.) / Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Αγοράς Αθηνών