Η αντίθεση του φωτός και της σκιάς διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό την πορεία της Δήμητρας και της Κόρης στον μύθο. Το φως συνδέεται με τους θεούς και την εμφάνισή τους στον κόσμο και σηματοδοτεί την εμφάνιση, αποκάλυψη ή επιστροφή τους. Η είσοδος της Δήμητρας στο ανάκτορο του Κελεού στην Ελευσίνα προκαλεί εντύπωση στη βασίλισσα Μετάνειρα, η οποία νιώθει πως βρίσκεται ενώπιον κάποιας θεϊκής παρουσίας, έστω και αν δεν αναγνωρίζει την Δήμητρα στη μορφή της θλιμμένης γερόντισσας που στέκεται μπροστά της. Η αποκάλυψη της πραγματικής ταυτότητας της θεάς, λίγες μέρες αργότερα, συνοδεύεται από την εμφάνιση μιας θεϊκής λάμψης που γέμισε τα δωμάτια σαν αστραπή. 

Οι δάδες συνδέονται με τον καθαρμό, τη γονιμότητα ή την έλευση του φωτός μέσα από το σκοτάδι. Αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα των απεικονίσεων της Δήμητρας στην αρχαία γλυπτική και αγγειογραφία. Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση που διασώζει ο Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα, η θεά περιφερόταν στον κόσμο για εννιά μέρες με αναμμένες δάδες στα χέρια αναζητώντας τη χαμένη Περσεφόνη. Σύμφωνα μάλιστα με την αφήγηση του Διοδώρου Σικελιώτη, η Δήμητρα άναψε τις δάδες στη φωτιά του ηφαιστείου της Αίτνας, ενώ ο Οβίδιος αποκαλύπτει και το υλικό από το οποίο ήταν κατασκευασμένες: πευκόξυλο. Τη δέκατη μέρα η θεά συνάντησε την Εκάτη, η οποία πλησίασε τη δυστυχισμένη μάνα κρατώντας φως (σέλας) για να τη βοηθήσει στις έρευνές της. 

Πήλινο αγαλματίδιο της Δήμητρας με πέπλο και μακριά δάδα, 1ος - 2ος αιώνας μ.Χ., γλυπτό, Civic Archaeological Museum © Comune di Milano – Civico Museo Archeologico

Η δάδα εμφανίζεται ξανά στο κομμάτι του μύθου που σχετίζεται με την προσπάθεια της Δήμητρας να κάνει τον μικρό Δημοφώντα αθάνατο. Η θεά κατάχωνε το παιδί «σαν δαυλό» στη φωτιά ώστε να κάψει τη θνητή του φύση. 

Οι δάδες έπαιζαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις τελετές των Μεγάλων Μυστηρίων. Ένας από τους σημαντικότερους αξιωματούχους του ελευσινιακού ιερού ήταν ο Δαδούχος. Οι μύστες χρησιμοποιούσαν δάδες στη διάρκεια της μεγάλης πομπής από την Αθήνα στην Ελευσίνα και στους νυχτερινούς εορτασμούς που λάμβαναν χώρα έξω από το ιερό, αμέσως μετά την άφιξη της πομπής. Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες, οι μύστες (ενδεχομένως μόνο οι γυναίκες) αναπαριστούσαν την αναζήτηση της Δήμητρας για την Κόρη στο φως των δαδών, ενώ το τέλος του εορτασμού μπορεί να σηματοδοτούνταν με την πανηγυρική απόρριψη των αναμμένων δαδών. Η αγαλλίαση και η ευτυχία για την επιστροφή της Κόρης εκφράζονται με τη χαρούμενη κίνηση των αναμμένων δαδών.

Ερυθρόμορφος αμφορέας με λαιμό. (β) Δήμητρα(;), Περσεφόνη(;) και μια γυναίκα, 450-430 π.Χ., Πολύγνωτος, αγγείο, The British Museum © The Trustees of the British Museum

Στην εικονογραφία του Τριπτόλεμου, οι δάδες σχετίζονται με τελετές γονιμότητας. Καθώς ο ελευσίνιος πρίγκιπας ετοιμάζεται να αναχωρήσει για την αποστολή του, η σκηνή φωτίζεται με δάδες που συχνά βρίσκονται στα χέρια της θεάς (Δήμητρα, Περσεφόνη ή Εκάτη): η μία είναι υψωμένη προς τα ουράνια ενώ η άλλη στρέφεται προς τη γη για να εξασφαλίζει την καλή απόδοση της σποράς. Παρόμοιες τελετουργίες πιθανώς εκτελούσε και ο Δαδούχος στο πλαίσιο του εορτασμού των Μυστηρίων.

Βιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Christopoulos, Menelaos και Karakantza, Efimia. Light and Darkness in Ancient Greek Myth and Religion, Lanham: Lexington Books, 2010. 

Foley, Helene. The Homeric Hymn to Demeter: Translation, Commentary, and Interpretive Essays, Princeton: Princeton University Press, 2013.