Το ιερό της Αφροδίτης στην συνοικία που είναι γνωστή ως Αφαία Σκαραμαγκά αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, ένα από τα πιο εντυπωσιακά και αναγνωρίσιμα μνημεία που διασώζονται κατά μήκος της Ιεράς Οδού. Βρίσκεται περίπου 1500 μέτρα από τον ναό του Απόλλωνα στο Δαφνί, σε ένα σημείο όπου το διάσελο ανάμεσα στον Κορυδαλλό και το όρος Αιγάλεω στενεύει, ενώ μπροστά απλώνεται καταγάλανος ο κόλπος της Ελευσίνας με τα βουνά της Σαλαμίνας στον ορίζοντα. 

Ο ναός της Αφροδίτης ήταν ένα μικρό οικοδόμημα με σηκό και πρόναο και ακουμπούσε στον δυτικό τοίχο ενός περιβόλου που σχημάτιζε ακανόνιστο ορθογώνιο διαστάσεων 73 x 21 μέτρων. Η στέγη του ναού ήταν μαρμάρινη. Η είσοδος στο τέμενος γινόταν από μικρό πρόπυλο με δύο κίονες προς την πλευρά της Ιεράς Οδού. Μπροστά στο πρόπυλο διασώζεται μεγάλη βάση που μάλλον ανήκε σε βωμό. Ο βράχος, απέναντι από το πρόπυλο, είχε κοπεί κάθετα και μικρές κόγχες για αναθήματα είχαν λαξευτεί στην πρόσοψή του. Τα περισσότερα από αυτά ήταν μαρμάρινα αιδοία και περιστέρια, το ιερό πουλί της θεάς. Στο τέμενος είχαν στηθεί επίσης πολλά αγάλματα και ειδώλια της Αφροδίτης, συμπλέγματα της θεάς με τον Έρωτα και την Πειθώ, επιβλητικά αγγεία, ενώ εντοπίστηκαν και αρκετά βάθρα με αναθηματικές επιγραφές.

Δεν γνωρίζουμε πότε ιδρύθηκε αυτό το υπαίθριο ιερό της Αφροδίτης, αλλά η λατρεία της θεάς εδώ πρέπει να σχετιζόταν άμεσα με τη λατρεία των δύο θεών της Ελευσίνας, δεδομένου ότι η πομπή των μυστών στα Μεγάλα Ελευσίνια έκανε στάση εδώ. Στο συγκεκριμένο σημείο η Αφροδίτη λατρευόταν ως θεά της γονιμότητας και της φυσικής αναγέννησης, όπως συνέβαινε γενικά στα αγροτικά ιερά της θεάς του έρωτα.

Έξω από τον περίβολο του ιερού εντοπίστηκε καλοκτισμένο κτίριο που μάλλον αποτελούσε την οικία των ιερέων της θεάς και θα λειτουργούσε ως ξενώνας για προσκυνητές και οδοιπόρους. Μπροστά από την οικία των ιερέων βρέθηκε και ένα καλοδιατηρημένο τμήμα της Ιεράς Οδού, ενώ μεταξύ της οικίας και του τεμένους της Αφροδίτης περνούσε δρόμος που κατευθυνόταν προς τους Ρειτούς.

Στον ίδιο χώρο και αμέσως νότια της αρχαίας Ιεράς Οδού είχε κατασκευαστεί ένα ορθογώνιο κτίσμα με πολυγωνική τοιχοδομία διαστάσεων 25 x 15 μέτρων. Ο Παυσανίας εντυπωσιάστηκε αρκετά από το συγκεκριμένο οικοδόμημα και το περιέγραψε ως τείχος από ακατέργαστες πέτρες. Κατά πάσα πιθανότητα στέγαζε φρουρά που προστάτευε το κρίσιμο πέρασμα ανάμεσα στα βουνά και το ιερό της Αφροδίτης. Όταν έχασε τον αμυντικό του χαρακτήρα (σε άγνωστη χρονική περίοδο) μετατράπηκε σε χώρο ταφής.

 

Έρευνα και συγγραφή: MENTOR

 

Βιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.

Παπαγγελή, Καλλιόπη, Ελευσίνα: ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο, Αθήνα: Όμιλος Λάτση, 2002.

Παπαγγελή, Καλλιόπη & Χλέπα, Ελένη-Άννα. Οι μεταμορφώσεις του ελευσινιακού τοπίου: αρχαιότητες και σύγχρονη πόλη, Αθήνα, 2011.

 

Εικόνες

1η εικόνα: Ερείπια του ιερού της Αφροδίτης εν Κήποις στο Δαφνί (1842) / Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη / © James Skene

2η εικόνα: Το ιερό της Αφροδίτης στο Δαφνί (περ. 1801-1813) / Βρετανικό Μουσείο / © William Gell

3η εικόνα: Άποψη του ιερού της Αφροδίτης σήμερα / Δήμος Χαϊδαρίου

4η εικόνα: Ο βράχος της Ποικίλης και τα ερείπια του ιερού της Αφροδίτης εν Κήποις στο Δαφνί (περ. 1838-1845) / Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη / James Skene

5η εικόνα: Η οδός από την Ελευσίνα στην Αθήνα (1887) / Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη / Jakob von Falke