Ο Ύμνος στη Δήμητρα αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση της βασικής δομής των ορφικών ποιημάτων. Σε αντίθεση με τον ομηρικό ύμνο, το ποίημα είναι σύντομο και αποφεύγει τις αναφορές στην αρπαγή της Περσεφόνης και την ίδρυση των Μυστηρίων. Η Δήμητρα παρουσιάζεται ως η βασίλισσα της γεωργίας που φέρνει πλούτο, ομορφιά και ευνομία. Είναι η σύντροφος του Διονύσου που κατοικεί στις ιερές κοιλάδες της Ελευσίνας και συντροφεύει τους θνητούς όταν σπέρνουν τον σπόρο και θερίζουν τον καρπό. Ο ύμνος μοιάζει με ανθολογία επιθετικών προσδιορισμών αλλά καταλήγει με την έκφραση των μυχίων επιθυμιών των πιστών για ειρήνη, ευνομία, πλούτο και υγεία. 

Η αρπαγή της Κόρης και η αγωνιώδης αναζήτηση της Δήμητρας παρουσιάζονται σε άλλον ύμνο, ο οποίος απευθύνεται στη Μητέρα Ανταία. Πρόκειται για όνομα που έχει αποδοθεί στην Κυβέλη, τη Ρέα και τη Δήμητρα για να υποδηλώσει τη θεότητα που εναντιώνεται σε κάτι. Στην προκειμένη περίπτωση, η χρήση του ονόματος αιτιολογείται από την εναντίωση της θεάς στην αρπαγή της Περσεφόνης. Ο ύμνος αναφέρεται στην προσπάθεια της Δήμητρας να βρει την κόρη της και εισάγει σημαντικές καινοτομίες σε σχέση με την ομηρική εκδοχή του επεισοδίου. Η θέα κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο με τη συνοδεία του γιου του Δυσαύλου (ο οποίος θεωρείται σύζυγος της Βαυβούς) και στη συνέχεια τεκνοποιεί τον θεϊκό Εύβουλο (ίσως ο Πλούτος) σε απάντηση των εκκλήσεων των πιστών. Όπως και στην περίπτωση του ύμνου στη Δήμητρα, έχουμε και εδώ μία ύστατη παράκληση στη θεά να παρουσιαστεί στους ευλαβείς μύστες.

Ο Ορφικός Ύμνος στην Περσεφόνη επικεντρώνεται στον ρόλο της Κόρης ως βασίλισσας του Κάτω Κόσμου. Μία ατέρμονη αλληλουχία επιθέτων γεμίζει τους στίχους, από τους οποίους απουσιάζει σχεδόν ολοκληρωτικά οποιαδήποτε αναφορά στα δραματικά γεγονότα που οδήγησαν την κόρη της Δήμητρας στα σκοτεινά παλάτια του Άδη (εκτός από την υπενθύμιση πως η Περσεφόνη έγινε σύζυγος του απαγωγέα της το φθινόπωρο). Σκοπός του ύμνου είναι η επίκληση της βοήθειας της θεάς ως απόλυτης Κυρίας της ζωής και του θανάτου ώστε να στείλει τους καρπούς που θα φέρουν ευημερία, ειρήνη, υγεία και υπέροχα γηρατειά για όσους ταξιδεύουν στη γη της και στο βασίλειο του πανίσχυρου Πλούτωνα.

Ο τέταρτος ορφικός ύμνος που σχετίζεται με την Ελευσίνα απευθύνεται στον Πλούτωνα ως άρχοντα των νεκρών και σύζυγο της Περσεφόνης. Ο «Ζευς του Κάτω Κόσμου» εμφανίζεται ως κλειδοκράτωρας όλου του κόσμου που προσφέρει υλική αφθονία στους θνητούς. Το ποίημα περιλαμβάνει σαφή αναφορά στην αρπαγή της Περσεφόνης και στη μεταφορά της με άμαξα που έσερναν τέσσερα άλογα σε μια σπηλιά, από την οποία κατήλθαν στο σκοτεινό βασίλειο του θεού. Σε αυτό το σημείο, ωστόσο, ο ύμνος παρουσιάζει μια σαφή επίδραση από τα Ελευσίνια Μυστήρια, καθότι τοποθετεί το σπήλαιο στην περιοχή της Ελευσίνας, μια λεπτομέρεια που απουσιάζει από προηγούμενες εκδοχές του επεισοδίου. Ο Πλούτωνας αντιμετωπίζεται με τον σεβασμό που του αρμόζει αλλά δεν προκαλεί τρόμο. Αντιθέτως, ο ύμνος τελειώνει με επίκληση στον θεό να έρθει και να φέρει ευτυχία στους μύστες.

 

Βιβλιογραφία

Athanassakis, Apostolos και Wolkow, Benjamin. The Orphic Hymns, Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2013.

Bernabé, Alberto. “Orfeo y Eleusis”, Synthesis (La Plata), 15 (2008), σελ. 13-36.

Edmonds, Radcliffe G. III. Redefining ancient Orphism, Cambridge: Cambridge University Press, 2013.

Powell, Barry. Greek Poems to the Gods: Hymns from Homer to Proclus, Berkeley: University of California Press, 2021.

 

Εικόνες

1η (και τελευταία) εικόνα: Μουσείο του Λούβρου / François Perrier (1647-1650): Ο Ορφέας μπροστά στον Άδη και την Περσεφόνη.

2η εικόνα: Yale Center for British Art / William P. Sherlock (περ. 1780-1850): Η αρπαγή της Περσεφόνης.

3η εικόνα: Μουσείο του Λούβρου / Jacques Reattu (1772): Ο Ορφέας στον Κάτω Κόσμο.

4η εικόνα: Rijksmuseum / Magdalena van de Passe (πιθανώς) (1636-1670): Ο Ορφέας στον Κάτω Κόσμο.