Η περιπλάνηση της Δήμητρας σε αναζήτηση της κόρης της υπήρξε πολυήμερη, κουραστική και μάταιη. Κανείς δεν φαινόταν να γνωρίζει τι είχε απογίνει η Κόρη. Μετά από εννιά μέρες άκαρπων ερευνών η θεά έφτασε στην Ελευσίνα και κάθισε να ξαποστάσει. Οι αρχαίες παραδόσεις, όμως, θέτουν ένα περίεργο ερώτημα: πού κάθισε; Σύμφωνα με τον Ομηρικό Ύμνο, τη βασική πηγή πληροφόρησης για την καταγωγή των Ελευσινίων Μυστηρίων, η Δήμητρα διάλεξε τη σκιά μιας ελιάς δίπλα στο Καλλίχορον φρέαρ. Εκεί τη βρήκαν οι νεαρές κοπέλες της Ελευσίνας και την προσκάλεσαν στο ανάκτορο του Κελεού. Άλλοι συγγραφείς, ωστόσο, διασώζουν διαφορετικές λεπτομέρειες της ιστορίας. Ο Απολλόδωρος, που διηγείται τον ερχομό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, αναφέρει πως η θεά κάθισε σε μία πέτρα δίπλα στο πηγάδι των Ωραίων Χορών, λεπτομέρεια που επαναλαμβάνεται από τους ποιητές Καλλίμαχο, Νίκανδρο τον Κολοφώνιο και Οβίδιο (ο οποίος την περιγράφει ως «κρύα»).

Η πέτρα έμεινε γνωστή ως αγέλαστος σε ανάμνηση της βαθιάς θλίψης της θεάς για την απώλεια της Περσεφόνης. Αποτελούσε ένα από τα πιο σεβαστά τοπόσημα της Ελευσίνας αλλά η τοποθεσία της δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί με ακρίβεια, καθώς δεν υπάρχουν σαφείς αναφορές στις αρχαίες πηγές. Η μόνη σοβαρή ένδειξη που έχουμε για τη σχετική θέση της είναι η απουσία κάθε αναφοράς στην αγέλαστο από τον Παυσανία. Ο περιηγητής έδειξε απόλυτο σεβασμό στην πανάρχαια απαγόρευση, που είχε θέσει η ίδια η Δήμητρα, ως προς την αποκάλυψη του περιεχομένου της λατρείας της στους αμύητους. Κατά την επίσκεψή του στην Ελευσίνα απέφυγε την περιγραφή των μνημείων εντός του ιερού περιβόλου, οπότε μπορούμε εύλογα να υποθέσουμε πως η αγέλαστος πέτρα βρισκόταν σε κάποιο σημείο πέρα από τα Μεγάλα Προπύλαια. 

Στο τμήμα της πομπικής οδού που οδηγεί από τα Μικρά Προπύλαια στην είσοδο του Τελεστηρίου οι προσκυνητές συναντούσαν μία χαμηλή προεξοχή του εδάφους, ακριβώς μπροστά από την εξέδρα που είχε λαξευτεί στον βράχο. Η απόφαση των αξιωματούχων του ιερού να μην εξομαλύνουν το έδαφος σε αυτό το σχετικά στενό σημείο της πορείας μπορεί να οφείλεται στο γεγονός πως το συγκεκριμένο έξαρμα αποτελούσε την «αγέλαστο πέτρα» και, συνεπώς, ήταν ανάμεσα στα πιο ιερά σημάδια του χώρου. Η εξέδρα, στην απέναντι μεριά του δρόμου, θα εξυπηρετούσε τους υποψήφιους μύστες, που θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν κάποιο δρώμενο ή αναπαράσταση του ερχομού της θεάς, η οποία θα καθόταν στην πέτρα για να ξαποστάσει.

 

Βιβλιογραφία

Kerényi, Carl. Eleusis: Archetypal Image of Mother and Daughter, Princeton: Princeton University Press, 2020. 

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.

Mylonopoulos, Joannis (ed.). Divine Images and Human Imaginations in Ancient Greece and Rome, Leiden: Brill, 2015.

Ogden, Daniel (ed.). A Companion to Greek Religion, Chichester: John Wiley & Sons, 2010.

Παπαγγελή, Καλλιόπη. Ελευσίνα: ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο, Αθήνα: Όμιλος Λάτση, 2002.

Προέλευση τεκμηρίων: Καλλίχορον φρέαρ: Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία

Αγέλαστος Πέτρα: Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Athenische Abteilung (1899)