Τα Ελευσίνια Μυστήρια τελούνταν αρχικά με ιδιαίτερη λαμπρότητα ανά τετραετία και με μικρότερη λάμψη ανά διετία. Συνδεδεμένοι με τα Μυστήρια ήταν γυμνικοί, ιππικοί και μουσικοί αγώνες, γνωστοί ως «πάτριος αγών». Ο ρήτορας Αριστείδης θεωρεί τους αγώνες αρχαιότερους των Ολυμπιακών, ενώ το «Πάριο Χρονικό» ανάγει την ίδρυσή τους στον Πανδίονα, γιο του μυθικού βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα.

Αττική ερυθρόμορφη λήκυθος: Κέκροπας με σώμα φιδιού, ο πρώτος βασιλιάς της Αθήνας, 440-430 π.Χ., Ζωγράφος του Σιληνού, αγγείο, Kiel Christian-Albrechts-University © Kiel Christian-Albrechts-University

Οι αγώνες πρέπει να ξεκίνησαν σε μικρή, τοπική κλίμακα (ανά διετία). Όταν η Αθήνα έθεσε την Ελευσίνα υπό τον έλεγχό της, προχώρησε σε μία ευρύτερη αναβάθμιση των Μυστηρίων και των αγώνων που τα συνόδευαν. Η άποψη αυτή ενισχύεται από το γεγονός πως η ευθύνη για την τέλεση των αγώνων ανήκε σε Αθηναίους αξιωματούχους (ενιαύσιοι ιεροποιοί), οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για την οργάνωση και άλλων πεντετηρικών πανηγύρεων στην Αθήνα. Στα ρωμαϊκά χρόνια οι αγώνες απέκτησαν ακόμα μεγαλύτερη αίγλη και τέθηκαν υπό την εποπτεία εξειδικευμένων αξιωματούχων (αγωνοθέτης και πανηγυριάρχης).

Το βραβείο για τους νικητές ήταν μία ποσότητα κριθαριού από το Ράριον πεδίο, που θεωρούνταν παραδοσιακά το πρώτο κομμάτι γης στο οποίο έγινε η σπορά και συγκομιδή του πολύτιμου δώρου της θεάς Δήμητρας. Μυστήριο καλύπτει, ωστόσο, την περίοδο τέλεσης των αγώνων. Ορισμένοι ερευνητές συνδέουν τον «πάτριο αγώνα» με την ολοκλήρωση του θερισμού, οπότε οι γεωργοί είχαν τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε αθλητικές εκδηλώσεις προκειμένου να τιμήσουν τη θεά για την ευόδωση της χρονιάς και την άφθονη σοδειά. Στην περιοχή της Αττικής, ο θερισμός ολοκληρώνεται στα τέλη Απριλίου ή τον Μάιο, οπότε οι αγώνες θα τελούνταν στα τέλη της άνοιξης. Νεότεροι μελετητές συνδέουν τους αγώνες με τα Ελευσίνια Μυστήρια αλλά διαφωνούν ως προς τον χρόνο της τέλεσή τους (πριν ή μετά τον θρησκευτικό εορτασμό). 

Η αρχαιολογική έρευνα δεν έχει εντοπίσει ακόμα τις κτιριακές υποδομές που απαιτούνται για τη διεξαγωγή των αγώνων. Το στάδιο εικάζεται πως βρίσκεται στα νότια της ακρόπολης, κάτω από τα θεμέλια των μεταγενέστερων βιομηχανικών εγκαταστάσεων που ανεγέρθηκαν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι βωμοί και τα ιερά που θα συνδέονταν με τους αγώνες παραμένουν άγνωστοι (είτε δεν έχουν βρεθεί είτε πρόκειται για τους γνωστούς βωμούς αλλά χωρίς τη δυνατότητα να επιβεβαιωθεί η χρήση τους για τις θρησκευτικές τελετές των αγώνων).

Βιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Frazer, James George. The Golden Bough, Cambridge: Cambridge University Press, 2012.

Wright, Dudley. The Eleusinian Mysteries and Rites, London: Theosophical Publishing House, 1919.

Simms, Robert. “Eleusis in the Sixth to Fourth Centuries B.C.”, Greek, Roman and Byzantine Studies, XVI (1975), σελ. 269-279.