Ο αναθηματικός πίνακας της Νιννίου είναι το μοναδικό τεκμήριο, που έχει εντοπιστεί ως σήμερα, το οποίο μπορεί να συνδεθεί κατηγορηματικά με την ελευσινιακή λατρεία, όπως καθιστούν ολοφάνερο οι δάδες, οι βάκχοι, τα μύρτινα στεφάνια, οι κέρνοι και οι παπαρούνες. Οι ερευνητές έχουν εκφράσει διάφορες θεωρίες σχετικά με τα πρόσωπα και τα γεγονότα που απεικονίζονται στον πίνακα, όσο και αναφορικά με το αν πρόκειται για ενιαία σύνθεση ή αν μπορούμε να διακρίνουμε δύο σκηνές που διαδραματίζονται σε διαφορετικό χώρο και χρόνο.

Προέλευση τεκμηρίου: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο // Αναθηματικός πίνακας της Νιννίου, 4ος αι. π.Χ. 

 

Σύμφωνα με τους υποστηρικτές της ενιαίας δράσης, η πολυπρόσωπη σκηνή παρουσιάζει την προσέλευση μυστών (άνδρες, γυναίκες και παιδιά) στις δύο θεές (Δήμητρα και Περσεφόνη) που κάθονται στη δεξιά άκρη του πίνακα. Η παρουσίαση των προσκυνητών γίνεται με τη μεσολάβηση των δύο δαδοφόρων μορφών που προηγούνται: η γυναικεία μορφή στο ανώτερο επίπεδο ταυτίζεται με την Εκάτη και η νεανική ανδρική μορφή στο κατώτερο επίπεδο με τον Ίακχο. 

Προέλευση τεκμηρίου: Βρετανικό Μουσείο // Μαρμάρινη κεφαλή αθλητή ή Ίακχου. Ρωμαϊκό αντίγραφο (120-180 μ.Χ.) έργου των κλασικών χρόνων (470-460 π.Χ.) (bit.ly/3F37r1Q)

 

Σύμφωνα με τους υποστηρικτές της άλλης άποψης, διακρίνουμε δύο σκηνές. Η ανώτερη σκηνή διαδραματίζεται κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα στον ιερό περίβολο των θεαινών στις Άγρες, στο πλαίσιο των Μικρών Μυστηρίων. Ο κίονας με το ιωνικό κιονόκρανο στην πάνω αριστερή γωνία υποδηλώνει τον μικρό ιωνικό ναό στις όχθες του ποταμού Ιλισού. Η δαδοφόρος γυναίκα ταυτίζεται με την Κόρη, που οδηγεί τους μύστες στη θεά Δήμητρα, η οποία απεικονίζεται καθήμενη με σκήπτρο. Στην κατώτερη σκηνή, ο Ίακχος (προσωποποίηση του ενθουσιασμού όσων συμμετείχαν στον εορτασμό) παρουσιάζει στη Δήμητρα τους Μύστες που έχουν φτάσει στην Ελευσίνα από την Αθήνα με τη μεγάλη πομπή το βράδυ της 19ης Βοηδρομιώνος.Σε αντίθεση με την Περσεφόνη, που κρατάει τη δάδα της υψωμένη, ο Ίακχος στρέφει τη μία προς τη γη σε ένδειξη σεβασμού από μία ήσσονα προς μία ανώτερη θεότητα. Η απουσία της Κόρης από την κατώτερη σκηνή ενισχύει την άποψη πως πρόκειται για επεισόδιο που σχετίζεται με τα Μεγάλα Μυστήρια (όπως και η παρουσία της στην ανώτερη επιβεβαιώνει πως πρόκειται για τα Μικρά Μυστήρια, όπου η Κόρη παίζει κεντρικό ρόλο). Τέλος, στο αέτωμα έχουμε απεικόνιση της ολονύχτιας διασκέδασης που λάμβανε χώρα στην Ελευσίνα μετά την άφιξη των πιστών από την Αθήνα.

Προέλευση τεκμηρίου: Βρετανικό Μουσείο // Ζωγράφος του Βρύγου: Σκηνή συμποσίου (490-480 π.Χ.) (bit.ly/3yygNzW)

 

Έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες σχετικά με την ταυτότητα της Νιννίου, η οποία ανέθεσε τον πίνακα στις δύο θεές (όπως δηλώνει ξεκάθαρα η εγχάρακτη επιγραφή στο κάτω μέρος του αναθήματος). Η επικρατέστερη εκδοχή υποστηρίζει πως πρόκειται για μία από τις πιο διάσημες εταίρες του πρώτου μισού του τέταρτου προχριστιανικού αιώνα, η οποία γεννήθηκε γύρω στο 375 π.Χ. και έγινε ευρύτερα γνωστή γύρω στο 350 π.Χ. Οι τρεις σκηνές του πίνακα (οι δύο που αναπτύσσονται στο κεντρικό πλαίσιο και εκείνη που απεικονίζεται στο αέτωμα) παρουσιάζουν την ίδια θνητή γυναίκα (πιθανώς τη Νίννιον) που συμμετέχει σε διάφορες τελετές των Μυστηρίων. Η Νίννιον αναγνωρίζεται από τον κέρνο που μεταφέρει στο κεφάλι της. Σε όλες τις σκηνές τη συνοδεύει ένας γενειοφόρος άνδρας. Αυτός εικάζεται πως είναι ο Θάλλος, ο οποίος είχε έρθει στην Αθήνα για να αγοράσει ξερά σύκα και μέλι Υμηττού και κατέληξε να σπαταλήσει όλη του την περιουσία από τον έρωτα που ένιωθε για τη Νίννιον.

Προέλευση τεκμηρίου: Βρετανικό Μουσείο // Charles Robert Cockerell: Ο Υμηττός (1811-1814) (bit.ly/3IXMp6X)

 

Ο πίνακας βρέθηκε το 1895 σε εννέα θραύσματα. Έχει ύψος 0,44 μέτρα και πλάτος 0,32 μέτρα. Οι οπές στις τέσσερις γωνίες χρησίμευαν για τη στερέωσή του. Στην πίσω όψη έχουν χαραχτεί αποτροπαϊκές λέξεις για προστασία από τις κατάρες. Ο πίνακας χρονολογείται στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Το πρωτότυπο βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ενώ στην Ελευσίνα εκτίθεται ακριβές αντίγραφο.

 

 

Βιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.

Παπαγγελή, Καλλιόπη. Ελευσίνα: ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο, Αθήνα: Όμιλος Λάτση, 2002.