Το πρωί μετά την άφιξη στην Ελευσίνα, οι υποψήφιοι μύστες ασχολούνταν με τη νηστεία, τον καθαρμό και τις θυσίες. Η αποχή από την κατανάλωση φαγητού γινόταν σε ανάμνηση και μίμηση της νηστείας της Δήμητρας την περίοδο που έψαχνε την Κόρη. Σύμφωνα με τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο Πορφύριο, οι μύστες απαγορευόταν να φάνε μπαρμπούνια, μελανούρια και σκυλόψαρα, οικόσιτα πτηνά (ιδίως πετεινό που ήταν ιερό ζώο της Περσεφόνης), κουκιά, μήλα, ρόδια, αυγά και κρέας ζώου που δεν είχε σφαγεί με τον πρέποντα τρόπο. Τα περισσότερα από αυτά τα εδέσματα ήταν γενικώς απαγορευμένα στις μυστηριακές λατρείες, όπως και το κρασί από το οποίο επίσης απείχαν οι μύστες (όπως είχε αρνηθεί να το καταναλώσει και η Δήμητρα όταν της το πρόσφερε η Μετάνειρα). Η πρώτη μέρα στην Ελευσίνα μπορεί να περνούσε με ολοκληρωτική νηστεία, που θα κορυφωνόταν με την κατανάλωση του κυκεώνα, του ποτού που είχε ζητήσει η θεά στο παλάτι του Κελεού (με βασικά συστατικά το κριθάλευρο ανακατεμένο με νερό και λεπτό φλισκούνι).

Πυρά Γ. Πυξίδα χωρίς πώμα [σειρήνα;], Κωνσταντίνα Κόκκου-Βυριδή, φωτογραφία, Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία © Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία

Την πρώτη μέρα στην Ελευσίνα γινόταν και νέα θυσία προς τιμήν της Δήμητρας, της Περσεφόνης και των άλλων Ελευσινίων θεών υπό την επίβλεψη του Άρχοντος Βασιλέως, των παρέδρων και των εποπτών (όπως στην Αθήνα). Ενδεχομένως πρόσφεραν στους θεούς τον πέλανο, ένα ζυμωτό ψωμί από κριθάρι και σιτάρι που είχαν θεριστεί στο ιερό Ράριον πεδίον. Οι Ευμολπίδες καθόριζαν την ποσότητα πελάνου που θα πρόσφεραν σε κάθε θεότητα. Ένα εντυπωσιακό στοιχείο των εορτασμών πρέπει να ήταν και η θυσία βοδιού που πρόσφεραν οι Αθηναίοι έφηβοι. Σε μία επίδειξη δύναμης και ευρωστίας, οι έφηβοι σήκωναν το βόδι στον αέρα με τα χέρια και του έκοβαν τον λαιμό.

Το ίδιο βράδυ οι μύστες εισέρχονταν στον ιερό περίβολο. Αυτή ήταν η στιγμή που ξεκινούσε ο πραγματικός εορτασμός αλλά είναι και το σημείο όπου οι αρχαίες μαρτυρίες παύουν να μας προσφέρουν λεπτομερείς πληροφορίες. Γνωρίζουμε πως οι μύστες βίωναν εμπειρίες σχεδιασμένες να προκαλέσουν δέος, σύγχυση και χαρά ή μακαριότητα. Η τελετουργία περιλάμβανε τρία στοιχεία (τα δρώμενα, τα δεικνύμενα και τα λεγόμενα) αλλά αγνοούμε το ουσιαστικό τους περιεχόμενο ή τη μορφή που λάμβαναν. Τα δρώμενα πιθανότατα ήταν αναπαραστάσεις των παθών της θεάς Δήμητρας που οδηγούσαν τους θεατές σε μια τελική «κάθαρση». Τα λεγόμενα ίσως ήταν κάποιο είδος κατηχήσεως, ενώ τα δεικνύμενα ήταν τα ιερά αντικείμενα που φανέρωνε ο Ιεροφάντης σε μια λάμψη φωτός. Η μύηση ήταν μία έντονη πνευματική εμπειρία που έδινε στους μύστες ελπίδα για τη μετά θάνατον τύχη τους.

Βιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.

Wright, Dudley. The Eleusinian Mysteries and Rites, London: Theosophical Publishing House, 1919.