Ο Ιεροφάντης ήταν ο ανώτερος ιερέας της λατρείας της Δήμητρας και ο μοναδικός θνητός που είχε το δικαίωμα να μπαίνει στο Ανάκτορο. Ο τίτλος ήταν ισόβιος αλλά μόνο τα μέλη του γένους των Ευμολπιδών μπορούσαν να αναδειχτούν στο αξίωμα (με μόνη, θλιβερή, εξαίρεση τον τελευταιο Ιεροφάντη, ο οποίος παραβίασε σχεδόν όλους τους περιορισμούς και κανόνες που περιέβαλλαν για αιώνες το αξίωμα). Ο Ιεροφάντης φανέρωνε τα ιερά στους μύστες την επίσημη στιγμή του εορτασμού των Μεγάλων Μυστηρίων και, συνεπώς, ήταν αυτός που ουσιαστικά αποκάλυπτε στους πιστούς το ουσιαστικό περιεχόμενο της λατρείας της Δήμητρας. Υποδυόταν επίσης τον Άδη και τον Δία κατά την ιερή αναπαράσταση στη διάρκεια των δρώμενων στο Τελεστήριο.

Ο Ιεροφάντης κήρυττε την ιερή ανακωχή στα μέσα του Μεταγειτνίωνα και έστελνε τους σπονδοφόρους στα πέρατα του ελληνικού κόσμου για να καλέσουν τις ελληνικές πόλεις να στείλουν στην Ελευσίνα τις απαρχές που όφειλαν στη θεά και τους πιστούς να συγκεντρωθούν για να συμμετάσχουν στον εορτασμό. Ήταν υπεύθυνος για την ερμηνεία των προγονικών νόμων που κυβερνούσαν την οργάνωση και τέλεση των Μυστηρίων. Μαζί με τον Δαδούχο συνέτασσε την πρόρρηση, η οποία ήταν η επίσημη πρόσκληση προς τον λαό να συμμετέχει στα Μυστήρια και να μυηθεί, την οποία εκήρυττε στην Ποικίλη στοά ο Ιεροκήρυξ τη 15η Βοηδρομιώνος. Διοικούσε το ιερό της Δήμητρας και της Κόρης και ήταν υπεύθυνος για την εκδίκαση υποθέσεων που σχετίζονταν με παραβιάσεις των κανονισμών ή της ιερότητας του εορτασμού. Ενίοτε, βέβαια, βρισκόταν στη δυσάρεστη θέση του κατηγορούμενου, όπως συνέβη με τον Αρχία, ο οποίος πρόσφερε στις θεές θυσία από την εταίρα Σινώπη σε μέρα που δεν επιτρέπονταν οι θυσίες και ενώ υπεύθυνη ήταν η Ιέρεια της Δήμητρας.

Ο Ιεροφάντης είχε, επίσης, τη γενική εποπτεία για την τήρηση της τάξης και της ευνομίας στην πόλη της Ελευσίνας. Τα Μεγάλα Μυστήρια ήταν πρωτίστως μια μεγαλειώδης θρησκευτική εκδήλωση, είχαν όμως και πρακτικές διαστάσεις. Οι χιλιάδες μύστες και θεατές που συγκεντρώνονταν στην πόλη έπρεπε να τραφούν και να καταλύσουν σε πανδοχεία και ταβέρνες. Μαζί με τους αρμόδιους άρχοντες και τους δούλους που είχαν επιφορτιστεί με την επίβλεψη των μέτρων και των σταθμών, ασκούσε αυστηρό αγορανομικό έλεγχο για να μην δυσφημίζεται η εορτή και η πόλη από τυχόν παρανομίες άπληστων εμπόρων.

Το αξίωμα του Ιεροφάντη ήταν από τα ιερότερα της αθηναϊκής πολιτείας και απολάμβανε τιμές ανάλογες με εκείνες των ανώτατων πολιτικών αρχόντων και ανώτερες από αυτές των ιερέων των πατροπαράδοτων θεοτήτων της Αθήνας. Το όνομά του ήταν πρώτο στον κατάλογο εκείνων που σιτίζονταν με δημόσια δαπάνη στο αθηναϊκό Πρυτανείο (αείσιτες) και ο θρόνος του στο θέατρο ήταν πολύ κοντά στην προεδρία (ειδική τιμητική θέση) του ιερέα του Διονύσου Ελευθερέως. Είχε το δικαίωμα να ανεγείρει τον ανδριάντα του στον χώρο του ιερού της Δήμητρας και να αρνηθεί τη μύηση σε όποιον θεωρούσε ανάξιο. 

Μέσα στο πλήθος που συγκεντρωνόταν για τον εορτασμό των Μυστηρίων, ο Ιεροφάντης ξεχώριζε με τα εντυπωσιακά, αρχαιότροπα και βαρύτιμα ενδύματά του, ιδιαίτερα τον ποδήρη χιτώνα και την πορφυρή περιβολή κατάστικτη από χρυσά άστρα που φορούσε στα Μεγάλα Μυστήρια.

Ο Ιεροφάντης μπορούσε να είναι έγγαμος αλλά την περίοδο των εορτών έπρεπε να απέχει από τις αφροδίσιες απολαύσεις. Για να εξασφαλιστεί η απαιτούμενη εγκράτεια και αγνότητα χρησιμοποιούσαν ουσίες που κατέστειλαν κάθε σαρκική διέγερση. Απαγορευόταν, επίσης, αυστηρά στον Ιεροφάντη να περιβάλλεται άλλα αξιώματα. Σε αντάλλαγμα των κόπων του, ο Ιεροφάντης γινόταν ιερώνυμος κατά την περίοδο των Μυστηρίων. Απέβαλλε το κοσμικό του όνομα και προσαγορευόταν δια του τίτλου ή ίσως Ποσειδώνιος (δεδομένου ότι ο Εύμολπος, μυθικός γενάρχης του γένους από το οποίο προέρχονταν όλοι οι Ιεροφάντες, θεωρούνταν γιος του Ποσειδώνα). Για την αποφυγή σύγχυσης πρόσθεταν το όνομα του πατρός μεταξύ του τίτλου και του δημοτικού (π.χ. Ιεροφάντης Ευστρόφου Πειραιεύς ή Ιεροφάντης Μενεκλείδου Κυδαθηναιεύς).

 

 

Έρευνα και συγγραφή: MENTOR

 

Βιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Clinton, Kevin. The Sacred Officials of the Eleusinian Mysteries, Philadelphia: The American Philosophical Society, 1974.

Δημοσθένης.Κατά Νεαίρας, Επιτάφιος, Ερωτικός, Αθήνα: Κάκτος, 1994.

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.

Παπαγγελή, Καλλιόπη. Ελευσίνα: ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο, Αθήνα: Όμιλος Λάτση, 2002.

 

Εικόνες

1η εικόνα: Το Τελεστήριο στον Αρχαιολογικό Χώρο της Ελευσίνας / © Haris Andronos

2η εικόνα: Αναθηματικό ανάγλυφο του ιεροφάντη Αγνουσίου / Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο / © Davide Mauro

3η εικόνα: Πορτρέτο ιεροφάντη / Koninklijke musea voor kunst en geschiedenis / © Jona Lendering Davide Mauro

4η εικόνα: Το θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα (περίπου 1895-1915) / Rijksmuseum

5η εικόνα: Philips Galle: Ο θεός Ποσειδώνας (1586) / Rijksmuseum