Οι Ομηρικοί ύμνοι ήταν τραγούδια που υμνούσαν και τιμούσαν τους θεούς, ενώ παράλληλα λειτουργούσαν ως προοίμια στην απαγγελία εκτενέστερων επικών ποιημάτων. Πολλά χειρόγραφα αναφέρουν τον μεγάλο ποιητή Όμηρο ως δημιουργό, ήδη όμως από την αρχαιότητα υπήρχαν σοβαρές αμφιβολίες για την πατρότητα των έργων. Η πιο πιθανή εκδοχή είναι πως οι ύμνοι είναι συνθέσεις διαφόρων ποιητών που δραστηριοποιούνταν τον έβδομο και έκτο αιώνα π.Χ. Οι δημιουργοί τους θα ήταν περιπλανώμενοι ποιητές που θα αναζητούσαν δημοφιλείς πανηγυρικές συγκεντρώσεις ή θρησκευτικές εορτές για να παρουσιάσουν τα έργα τους σε πολυπληθές κοινό. 

Σώζονται περίπου τριάντα τρεις ύμνοι, αλλά χωρίς αμφιβολία θα υπήρχαν πολλοί περισσότεροι που έχουν πλέον χαθεί. Αυτές οι δημιουργίες δεν αποσκοπούν απλώς στη διασκέδαση των ακροατών αλλά επιτελούν συγκεκριμένη θρησκευτική λειτουργία εξασφαλίζοντας την προσοχή και ευνοϊκή στάση της θεότητας απέναντι στον ποιητή και την κοινότητα. Οι περισσότεροι ομηρικοί ύμνοι μοιράζονται κοινά στοιχεία: εμπνέονται και περιγράφουν την απόκτηση συγκεκριμένων ιδιοτήτων, δυνάμεων και τόπων λατρείας από τη θεότητα, ξεκινούν και ολοκληρώνονται με επίκληση του θείου, που περιλαμβάνει την απόδοση ιδιαίτερων λατρευτικών επιθέτων και την περιγραφή των ατομικών χαρακτηριστικών και δικαιωμάτων της θεότητας που αποτελεί το θέμα του ύμνου. Στον επίλογο υπάρχει αναφορά σε σύγχρονα γεγονότα και υπόσχεση για έναν ακόμα ύμνο.

Ο κόσμος των ύμνων είναι μεταβατικός. Ο Δίας έχει επικρατήσει και είναι ο απόλυτος κύριος του σύμπαντος, αλλά ο κόσμος που γνωρίζουμε ως θνητοί δεν έχει ακόμα αποκρυσταλλωθεί. Ο ποιητής και το κοινό έρχονται σε επαφή με γεγονότα που προαναγγέλλουν την πραγμάτωση επιθυμητών καταστάσεων και ουσιαστικά δημιουργούν το φυσικό, κοινωνικό και θρησκευτικό πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί η ανθρωπότητα. Ως εκ τούτου, οι ύμνοι μπορούν να περιλαμβάνουν την αφήγηση της γέννησης της θεότητας, μία πρόκληση στην κυριαρχία της, την τελική θετική επικράτηση με την επακόλουθη απόδοση τιμών και την τιμημένη άνοδο στον Όλυμπο. Οι μακροσκελέστεροι ύμνοι παρουσιάζουν μία ολοκληρωμένη μυθολογική εξιστόρηση που επενδύει την καταγωγή των θεσμών και των θρησκευτικών τελετών με μια θεϊκή ιερότητα.

Μία βασική διαφορά των Ομηρικών Ύμνων και των ομηρικών επών (Ιλιάδα και Οδύσσεια) αφορά τον ρόλο των θνητών. Τα έπη επικεντρώνονται στη δράση και τη μοίρα των ηρώων. Αντιθέτως, οι Ύμνοι ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με τις περιπέτειες των αθάνατων θεών και οι θνητοί που εμφανίζονται σε αυτούς, είναι απλώς θεατές σε ένα υπερφυσικό δράμα που έχει ως στόχο τη δόξα του θείου. Παραδόξως, όμως, οι θεοί εμφανίζονται εξαρτημένοι από τη λατρεία των θνητών και εκφράζουν το ενδιαφέρον τους για τη μοίρα των ανθρώπων. 

Σε στιγμές ευφορίας, οι αθάνατοι μπορούν να χαρίσουν στους θνητούς θεϊκή ομορφιά, δύναμη και χάρη αλλά αυτά τα δώρα είναι συχνά αμφίσημα και μοιάζουν περισσότερο με βάρος παρά ευτυχία. Η Καλλιδίκη, κόρη του Ελευσίνιου βασιλιά Κελεού, μας υπενθυμίζει πως «τα δώρα που δίνουν οι θεοί, οι άνθρωποι πρέπει κατ΄ανάγκη να τα υπομένουν, έστω και γεμάτοι θλίψη. Διότι εκείνοι [οι θεοί] είναι πολύ πιο ισχυροί». Απροστάτευτοι μπροστά στον θάνατο και τα γηρατειά, οι θνητοί είναι έρμαια της σκληρής μοίρας, ενώ οι θεοί απολαμβάνουν μία μακάρια ύπαρξη. Ως εισαγωγή σε επικά ποιήματα που θα ακολουθούσαν, οι Ύμνοι υπενθυμίζουν στους θνητούς ακροατές πως η ανθρώπινη μοίρα είναι εντελώς ασήμαντη στα μάτια των θεών και τα ηρωικά κατορθώματα που θα ακούσουν στη συνέχεια δεν πρέπει να τους κάνουν να λησμονήσουν αυτή τη βασική και προαιώνια αλήθεια. 

Bιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Crudden, Michael. The Homeric Hymns, Oxford: Oxford University Press, 2008.

Foley, Helene. The Homeric Hymn to Demeter: Translation, Commentary, and Interpretive Essays, Princeton: Princeton University Press, 2013.

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.