Η λατρεία της Δήμητρας στην Ελευσίνα ξεκίνησε ως μια τοπική θρησκευτική εκδήλωση και τελούσε υπό τον έλεγχο των αριστοκρατικών γενών της πόλης. Όταν, όμως, η Ελευσίνα περιήλθε στον έλεγχο των Αθηναίων, και η λατρεία της Δήμητρας ενσωματώθηκε στο επίσημο θρησκευτικό και τελετουργικό πρόγραμμα της Αθήνας. Η γενική διεύθυνση των Μυστηρίων περιήλθε στον Άρχοντα Βασιλέα, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την τήρηση των πατροπαράδοτων εθίμων και τελετών. Την πρώτη ημέρα του εορτασμού (15η Βοηδρομιώνος/ Αγυρμός) ο Άρχων Βασιλεύς καλούσε τον λαό της Αθήνας σε εορταστική συνέλευση στην Ποικίλη Στοά στην Αγορά για να ακούσουν την πρόρρηση, την επίσημη πρόσκληση προς τους πιστούς να συμμετέχουν στα Μυστήρια. Τη 17η Βοηδρομιώνος («ιερεία δεύρο») ο Άρχων Βασιλεύς μετέβαινε στο εν άστει Ελευσίνιο και πρόσφερε την επίσημη θυσία στις θεές εκ μέρους της Βουλής και του αθηναϊκού Δήμου.
Καθίσματα στην αίθουσα των μυστηρίων, που κάποτε καταλάμβαναν οι σοφοί και οι σπουδαίοι (S.S.W.). Ελευσίνα, 1907, φωτογραφία, Boston Public Library © Boston Public Library
Ο Άρχων Βασιλεύς είχε επίσης την οικονομική ευθύνη του εορτασμού και όφειλε να φροντίσει για την επάρκεια των θυμάτων που θα προσφέρονταν στη Δήμητρα και την Κόρη. Η δικαιοδοσία του εκτεινόταν και στην οικονομική διαχείριση του τεμένους και της αξιόλογης περιουσίας του ιερού. Σε αυτούς τους τομείς ο Άρχων Βασιλεύς απολάμβανε τη βοήθεια και συνδρομή τεσσάρων «ἐπιμελητῶν τῶν μυστηρίων». Ιδιαίτερα σημαντικός ήταν ο ρόλος του στην τήρηση της τάξης και την προστασία του ιερού χαρακτήρα των Μυστηρίων. Δύο πάρεδροι και κήρυκες σε ρόλο αστυνομικών οργάνων διατηρούσαν την ευταξία κατά τη διάρκεια του εορτασμού. Οι πάρεδροι εκλέγονταν από το άμεσο περιβάλλον του Άρχοντα Βασιλέα, ο οποίος διατηρούσε το δικαίωμα να τους αφαιρέσει την εξουσία και το αξίωμα, ενώ έπρεπε να λογοδοτήσουν δημόσια στο τέλος της θητείας τους.
Μετά την ολοκλήρωση του εορτασμού και την επιστροφή των πιστών στην Αθήνα (24η Βοηδρομιώνος), ο Άρχων Βασιλεύς παρουσιαζόταν στη Βουλή των Πεντακοσίων που συνεδρίαζε στο εν άστει Ελευσίνιο και ανέφερε τα σοβαρά παραπτώματα που είχαν τελεστεί τις προηγούμενες μέρες προκειμένου να επιβληθεί η αντίστοιχη τιμωρία. Οι ποινές ήταν βαρύτατες, χωρίς να αποκλείεται η θανατική καταδίκη ή η δήμευση της περιουσίας των ασεβήσαντων. Οι πιο γνωστές περιπτώσεις αφορούν τις καταδίκες του Αλκιβιάδη και του Ανδοκίδη για τη διακωμώδηση των ιερών μυστηρίων. Ακόμα και η αθέλητη παραβίαση κάποιου κανόνα μπορούσε να επιφέρει την εσχάτη των ποινών.
Βιβλιογραφία
Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.
Dynneson, Thomas. City-state Civism in Ancient Athens: Its Real and Ideal Expressions, New York: Peter Lang, 2008.
Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.
Wright, Dudley. The Eleusinian Mysteries and Rites, London: Theosophical Publishing House, 1919.
