Πολλές αρχαίες πηγές θεωρούσαν τον Ορφέα ως τον εισηγητή στην Ελλάδα όλων των Μυστηρίων, τα οποία έφερε από την Αίγυπτο ή την Κρήτη ή κάποιον άλλο τόπο. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά στην ίδρυση των Ελευσινίων Μυστηρίων από τον Ορφέα, αλλά η ποίησή του είχε συμβάλλει στη διάδοση ανάλογων πρακτικών στον ελληνικό χώρο. Η τοπική παράδοση της Ελευσίνας απέδιδε την ίδρυση των Μυστηρίων στον Εύμολπο, ο οποίος άλλωστε αναφέρεται ξεκάθαρα στον Ομηρικό Ύμνο στη Δήμητρα, και οι απόγονοί του προστάτευαν με πάθος το δικαίωμα να εκλέγουν τον ανώτατο ιερέα της λατρείας, τον Ιεροφάντη. 

Από την άλλη πλευρά, οι Αθηναίοι (ανάμεσά τους ο Ευριπίδης στις Φοίνισσες και ο Πλάτων στον Μενέξενο) προτιμούσαν να αποδίδουν τον καθοριστικό ρόλο στον Ορφέα και να βλέπουν στο πρόσωπο του Ευμόλπου έναν αντίπαλο της πόλης τους. Στα ρωμαϊκά χρόνια δημιουργήθηκαν κάποιες γέφυρες ανάμεσα στις δύο πλευρές με τον Μουσαίο ως πατέρα του Ευμόλπου και γιο του Ορφέα, σε ένα πλαίσιο ανάδειξης του ρόλου της Αθήνας στην ίδρυση του πολιτισμού μέσω της «υιοθεσίας» του Ορφέα και την απόδοση σε αυτόν των Μυστηρίων. 

Στην αρχαιότητα θα κυκλοφορούσαν αρκετά ποιήματα που αποδίδονταν στον Ορφέα (ή στον Μουσαίο ή και στον Εύμολπο) και περιείχαν αναφορές στον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Κάποιοι ύμνοι θα αφηγούνταν την αρπαγή της Κόρης, τη θλίψη και την περιπλάνηση της Δήμητρας ή την ένωση των δύο θεαινών. Περιλάμβαναν αναφορές σε τοπικούς ήρωες και χαρακτήρες της Ελευσίνας αλλά σε ένα πλαίσιο με αξιοσημείωτες διαφορές ως προς τον Ομηρικό Ύμνο. Είναι, όμως, μάλλον απίθανο αυτοί οι ύμνοι να σχετίζονταν με τα Μεγάλα Μυστήρια. Δεν έχουμε πληροφορίες για την απαγγελία πολύστιχων ποιημάτων στο Τελεστήριο και είναι αμφίβολο αν οι Ευμολπίδες θα υιοθετούσαν το έργο κάποιου «ξένου» από τη Θράκη.

Η συλλογή ορφικών ύμνων που έχουν διασωθεί ως τις μέρες μας περιλαμβάνει τέσσερα ποιήματα αφιερωμένα στη μυθολογία της Ελευσίνας. Όπως ισχύει με όλους τους ορφικούς ύμνους, αυτά τα ποιήματα είναι σύντομα και στερούνται ιδιαίτερης πλοκής. Αποτελούν, ουσιαστικά, μία εκτεταμένη σύνθεση θρησκευτικών επιθέτων που ανακαλούν τις υπερφυσικές δυνάμεις των θεών. Η απανωτή απαγγελία αυτών των επιθέτων θα δημιουργούσε το κατάλληλο θρησκευτικό κλίμα για τους ακροατές και θα λειτουργούσε ως επίκληση προς τη θεότητα να εισακούσει τις εκκλήσεις των πιστών και να τους προσφέρει αυτό που επιθυμούν διακαώς. Ο σκοπός και η χρήση τους παραμένει προς το παρόν αβέβαιη, όπως άλλωστε και ο δημιουργός ή ο χρόνος και ο τόπος σύνθεσής τους.

Βιβλιογραφία

Athanassakis, Apostolos και Wolkow, Benjamin. The Orphic Hymns, Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2013.

Bernabé, Alberto. “Orfeo y Eleusis”, Synthesis (La Plata), 15 (2008), σελ. 13-36.

Edmonds, Radcliffe G. III. Redefining ancient Orphism, Cambridge: Cambridge University Press, 2013.

Powell, Barry. Greek Poems to the Gods: Hymns from Homer to Proclus, Berkeley: University of California Press, 2021.