Η παρουσίαση της ιστορίας της Δήμητρας και της Περσεφόνης αποτελούσε μέρος των δρώμενων. Η ιερή αναπαράσταση θα περιλάμβανε μουσική, ύμνους και έμμετρα βήματα αλλά ελάχιστες επεξηγήσεις και διάλογο. Σε αντίθεση με μια θεατρική παράσταση όπου οι θεατές είναι αμέτοχοι, οι μύστες θα είχαν συμμετοχή στα δρώμενα ώστε να βρεθούν πιο κοντά στη θεϊκή εμπειρία. Ο Αριστοτέλης αναφέρει πως οι μύστες δεν μάθαιναν κάτι καινούργιο (ο μύθος ήταν ευρύτερα γνωστός) αλλά υπέφεραν, αισθάνονταν και βίωναν εντυπώσεις και ψυχικές διαθέσεις. Δεν έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο οι μύστες συμμετείχαν στην ιερή αναπαράσταση. Ενδεχομένως να αναζητούσαν την Περσεφόνη με το φως των δαδών, οπότε η τελετή θα λάμβανε χώρα εντός και εκτός του Τελεστηρίου (πάντοτε όμως εντός των ορίων του ιερού περιβόλου ώστε να μην είναι ορατή από τους αμύητους). Πλησίον του Τελεστηρίου υπήρχαν πολλά τοπόσημα που σχετίζονταν με τον μύθο (η Αγέλαστος Πέτρα, το Πλουτώνειο) και οι μύστες θα είχαν τη δυνατότητα να βαδίσουν στα βήματα της θεάς Δήμητρας και να βιώσουν τον ενθουσιασμό από την επιστροφή της Περσεφόνης. Η νυχτερινή αναπαράσταση του μύθου με τη συνοδεία του φωτός από τις δάδες, της μουσικής και της εκφώνησης των επικλήσεων αποτελούσε μία θεατρική και αξέχαστη εμπειρία.
Ελευσίνα. Αρχαιολογικός χώρος. Στιγμιότυπο από υπαίθρια αναπαράσταση Ελευσινίων Μυστηρίων, 1925, φωτογραφία, ΕΡΤ © Αρχείο Ε.Ρ.Τ. Α.Ε., Συλλογή Πέτρου Πουλίδη
Ελευσίνα. Αρχαιολογικός χώρος. Στιγμιότυπο από υπαίθρια αναπαράσταση Ελευσινίων Μυστηρίων, 1925, φωτογραφία, ΕΡΤ © Αρχείο Ε.Ρ.Τ. Α.Ε., Συλλογή Πέτρου Πουλίδη
Άλλες θεωρίες βασίζονται σε αποσπάσματα κλασικών και χριστιανών συγγραφέων για να προσθέσουν μία υποτιθέμενη προσομοίωση της πορείας των μυστών στον Κάτω Κόσμο μέσα από ελικοειδή μονοπάτια όπου αντίκρυζαν φάσματα και οπτασίες που προκαλούσαν τρόμο και ταραχή. Η αρχιτεκτονική του Τελεστηρίου και οι επιγραφές αποκλείουν αυτό το ενδεχόμενο. Δεν υπάρχουν υπόγεια δωμάτια ή διάδρομοι ή μηχανισμοί για τη δημιουργία των φασμάτων ή αναφορές στις επιγραφές για δαπάνες σχετικές με την κατασκευή των απαιτούμενων σκηνικών.
Ελευσίνα. Αρχαιολογικός χώρος. Στιγμιότυπο από υπαίθρια αναπαράσταση Ελευσινίων Μυστηρίων, 1925, φωτογραφία, ΕΡΤ © Αρχείο Ε.Ρ.Τ. Α.Ε., Συλλογή Πέτρου Πουλίδη
Ελευσίνα. Αρχαιολογικός χώρος. Στιγμιότυπο από υπαίθρια αναπαράσταση Ελευσινίων Μυστηρίων, 1925, φωτογραφία, ΕΡΤ © Αρχείο Ε.Ρ.Τ. Α.Ε., Συλλογή Πέτρου Πουλίδη
Κάποιοι μελετητές θεωρούν πως τα δρώμενα περιλάμβαναν αναπαράσταση της αποστολής του Τριπτολέμου ή κάποιο ιερό γάμο ή μυστηριακό γεύμα. Το γεγονός ότι γνωρίζουμε αρκετά υποτιθέμενα στοιχεία για αυτές τις πράξεις, που υποτίθεται ότι τελούνταν στο Τελεστήριο, αποτελεί σοβαρή ένδειξη πως δεν αποτελούσαν τμήμα των δρώμενων. Η φράση «ύε» και «κύε» (βρέξε και σύλλαβε), που φώναζαν οι μύστες προς τον ουρανό και τη γη αντίστοιχα έχει ερμηνευτεί ως το ουσιαστικό μυστικό των Μυστηρίων. Η φράση, όμως, έχει βρεθεί χαραγμένη στο στόμιο πηγαδιού κοντά στο αθηναϊκό Δίπυλο, μία από τις πλέον πολυσύχναστες γωνιές της πόλης. Είναι αδιανόητο να θεωρήσουμε πως οι Αθηναίοι θα άφηναν σε κοινή θέα το κορυφαίο στιγμιότυπο της τελετής. Όσο για το γεύμα, ο Πολέμων, που αναφέρεται σε αυτό, καταγράφει με λεπτομέρεια τα συστατικά του, οπότε φαντάζει απίθανο να αποτελούσε τμήμα των δρώμενων.
Βιβλιογραφία
Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.
Clinton, Kevin. “Epiphany in the Eleusinian Mysteries”, Illinois Classical Studies, 29 (2004), σελ. 85-109.
Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.
Παπαγγελή, Καλλιόπη. Ελευσίνα: ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο, Αθήνα: Όμιλος Λάτση, 2002.
