Ο εορτασμός των Μυστηρίων κορυφωνόταν τη νύχτα της 20ης Βοηδρομιώνος με μία σειρά από εμπειρίες που λάμβαναν χώρα στο Τελεστήριο. Δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για τη μορφή και το περιεχόμενο των εκδηλώσεων που σηματοδοτούσαν τη μύηση των πιστών και την αποκάλυψη της προαιώνιας αλήθειας που δίδαξε στους ανθρώπους η Δήμητρα. Η αρχιτεκτονική μορφή του Τελεστηρίου καθορίζει (σε κάποιο βαθμό) την διευθέτηση των πιστών και των ιερέων στον χώρο. Ο ναός είναι ουσιαστικά τετράγωνος και διαιρείται στα έδρανα για τους μύστες και στο ανάκτορο, όπου φυλάσσονταν τα ιερά αντικείμενα της λατρείας. Ο εσωτερικός χώρος, ωστόσο, δεν ήταν ελεύθερος. Οι κίονες που είχαν σχεδιαστεί για τη στήριξη της οροφής δημιουργούσαν σοβαρά προβλήματα πρακτικής φύσης για την οργάνωση και παρουσίαση των τελετών. Το Τελεστήριο μπορούσε να φιλοξενήσει περίπου τρεις με τέσσερις χιλιάδες πιστούς αλλά έπρεπε να υπάρχει χώρος για τα μέλη του ιερατείου που συνόδευαν τον Ιεροφάντη στην αποκάλυψη των Μυστηρίων. Οι κίονες μείωναν σημαντικά την ορατότητα, οπότε πρέπει να θεωρείται βέβαιο πως αρκετοί από τους παρευρισκόμενους δεν θα είχαν ξεκάθαρο οπτικό πεδίο σε όλες τις φάσεις της τελετής. Υπάρχει, επίσης, αμφιβολία ως προς το αν ο ναός χωρούσε όλους τους μύστες, ειδικά σε χρονιές όπου υπήρχε αυξημένο ενδιαφέρον από το κοινό για συμμετοχή.

Το Τελεστήριο: κάτοψη, περ. 1910-1930, φωτογραφία, Catholic University of Leuven © KU Leuven

Το Τελεστήριο: αρχιτεκτονικό σχέδιο, περ. 1910-1930, φωτογραφία, Catholic University of Leuven © KU Leuven

Βιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Clinton, Kevin. “Epiphany in the Eleusinian Mysteries”, Illinois Classical Studies, 29 (2004), σελ. 85-109.

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.

Παπαγγελή, Καλλιόπη. Ελευσίνα: ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο, Αθήνα: Όμιλος Λάτση, 2002.