Η Δήμητρα της ορφικής μυθολογικής παράδοσης έχει πολλές ομοιότητες με τη θεά του Ομηρικού Ύμνου, υπάρχουν όμως και κάποιες αξιοσημείωτες διαφορές που επικεντρώνονται στην αληθινή της ταυτότητα και τη σχέση της με την κύρια αρσενική θεότητα που κυβερνά τον κόσμο. Σύμφωνα με το κείμενο του περίφημου Παπύρου του Δερβενίου, που βρέθηκε ανάμεσα στα υπολείμματα νεκρικής πυράς στη Θεσσαλία, μόλις ο Δίας έγινε απόλυτος κύριος του κόσμου βίασε τη μητέρα του, Ρέα, η οποία με αυτόν τον τρόπο μετατρέπεται στη σύζυγό του, Δήμητρα. Ως εκ τούτου, οι δύο θεοί δεν είναι αδέρφια, όπως αναφέρεται ευρέως στις σημαντικότερες θεογονίες του αρχαίου κόσμου. Η ενιαία φύση της Ρέας/Δήμητρας εμφανίζεται σε διάφορες αρχαίες πηγές. Για παράδειγμα, ο Φιλόδημος, ένας Σύριος επικούρειος φιλόσοφος και ποιητής, αναφέρει τον Αθηναίο ιστορικό Κλείδημο, ο οποίος σημειώνει πως «η Δήμητρα και η [Ρέα] η μητέρα των θεών υπάρχουν ως ενότητα».

Ο βιασμός της Ρέας/Δήμητρας από τον Δία έλαβε χώρα στην κρητική σπηλιά όπου η Ρέα υποτίθεται ότι έκρυψε τον νεαρό θεό μετά τη γέννησή του για να τον προστατεύσει από τον πατέρα του, τον Κρόνο. Η αναγκαστική συνουσία είχε ως αποτέλεσμα τη γέννηση της Περσεφόνης, η οποία όμως δεν είναι η όμορφη Κόρη του Ομηρικού Ύμνου αλλά ένα τέρας με έξι μάτια (μερικά από τα οποία βρίσκονται στο μέτωπό της), ένα κεφάλι ζώου και κέρατα. Η τερατώδης μορφή της τρομάζει τη μητέρα της, η οποία φεύγει μακριά χωρίς να «προσφέρει το στήθος της [στην Περσεφόνη]» (μια στάση σε έντονη αντίθεση με την απεγνωσμένη αναζήτηση της Περσεφόνης από τη Δήμητρα στον Ομηρικό Ύμνο). Ωστόσο, η εξωτερική της εμφάνιση δεν πτόησε τον Δία, ο οποίος προχώρησε σε ακόμα μια αιμομικτική ένωση στο σπήλαιο της Κρήτης, αυτή τη φορά με την Περσεφόνη, η οποία γίνεται έτσι μητέρα του Διόνυσου. Οι Κουρήτες, που προστάτευσαν τον νεαρό Δία, φρόντισαν επίσης την Περσεφόνη και τον Διόνυσο. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Δίας πήρε τη μορφή φιδιού για να ζευγαρώσει με τη Ρέα/Δήμητρα και την Περσεφόνη, μια μορφή που προήλθε από τη λατρεία του ως μειλιχίου, θεού της αγροτικής αφθονίας και των οικιακών αποθηκών.

Πλούτωνας/Δίας και Κέρες (Δήμητρα), Bartholomeus Dolendo, 1598, χαρακτικό, The Philadelphia Museum of Art © The Philadelphia Museum of Art

Βιβλιογραφία

Bremmer, Jan. Initiation into the Mysteries of the Ancient World, Berlin: Walter de Gruyter, 2014.

Cosmopoulos, Michael (ed.). Greek Mysteries: The Archaeology of Ancient Greek Secret Cults, London: Routledge, 2005.

Meisner, Dwayne. Orphic Tradition and the Birth of the Gods, Oxford: Oxford University Press, 2018.