Η εορτή των Σκίρων ή Σκιροφορίων λάμβανε χώρα την δωδέκατη μέρα του ομώνυμου μήνα. Ο Σκιροφοριών ήταν ο τελευταίος μήνας του αθηναϊκού έτους και αντιστοιχεί στα τέλη Μαΐου-τέλη Ιουνίου. Η λέξη «σκίρα» σημαίνει «λευκή γη» αλλά δεν είναι σαφής η σχέση της λέξης με τα διαδραματιζόμενα στη διάρκεια της ημερήσιας εορτής. Τα Σκιροφόρια εορτάζονταν μετά την πρώτη συγκομιδή των δημητριακών, όταν τα στάχυα που είχαν μείνει στους αγρούς καταχώνονταν στη γη με το αλέτρι προκειμένου να προετοιμαστεί το χωράφι για τη σπορά της νέας χρονιάς. 

Η κεντρική εκδήλωση της εορτής των Σκιροφορίων ήταν η μετάβαση της πρωθιέρειας της Αθηνάς και των ιερέων του Ποσειδώνα και του Ηλίου από την Ακρόπολη σε ένα μέρος που λεγόταν Σκίρον, στην Ιερά Οδό που συνέδεε την Αθήνα και την Ελευσίνα, όπου υπήρχε ιερό της Δήμητρας και της Κόρης. Σύμφωνα με παράδοση που διασώζει ο Παυσανίας, στο Σκίρον φιλοξένησε τη θεά Δήμητρα ο τοπικός ήρωας Φύταλος, για να λάβει σε ανταμοιβή την πρώτη συκιά. Ο Πλούταρχος αναφέρει, επίσης, πως στο Σκίρον γινόταν η πρώτη από τις συνολικά τρεις συμβολικές αρόσεις που εξασφάλιζαν την επιτυχία της σοδειάς στην αρχαία Αθήνα (οι άλλες δύο λάμβαναν χώρα στο Ράριον πεδίο στην Ελευσίνα και σε μια τοποθεσία της Αθήνας γνωστή ως Βουζύγιον). 

Η πομπή των ιερέων βάδιζε κάτω από το «σκιάδειον», μία μεγάλη λευκή υφασμάτινη ασπίδα που προστάτευε την πόλη και τους αγρούς από τις αλύπητες θερινές ζέστες και τον καύσωνα. Το σκιάδειον κρατούσαν μέλη του γένους των Ετεοβουτάδων (από το οποίο προερχόταν η πρωθιέρεια της Αθηνάς και ο ιερέας του Ποσειδώνα). Οι Ετεοβουτάδες μετέφεραν επίσης το «Διός κώδιον», το δέρμα ενός μαύρου κριαριού που είχε θυσιαστεί στο πλαίσιο του εορτασμού ως μέσο κατευνασμού των θεών και απαλλαγής από το μίασμα των θνητών. Η συμμετοχή ενός από τα πιο ευγενή γένη της Αθήνας στην πομπή αποτελούσε έκφραση ύψιστου σεβασμού και τιμής προς τη θεά Δήμητρα, ενώ η παρουσία του ιερέα του Ποσειδώνα συνδέεται με τον ρόλο του θεού ως γενάρχη των Ευμολπιδών, του σπουδαιότερου γένους της Ελευσίνας.

Νύμφες θυσιάζουν στη Δήμητρα, Christian Bernhard Rode, 1777, χαρακτικό, Rijksmuseum © Rijksmuseum / Public domain

Για τους άντρες, τα Σκίρα ήταν μία ημέρα γενικής ευδιαθεσίας, εορταστικής ατμόσφαιρας και άκρατης διασκέδασης. Για τις γυναίκες, η εορτή αποτελούσε μία από τις ελάχιστες ευκαιρίες που είχαν να εγκαταλείψουν τους γυναικωνίτες και να συγκεντρωθούν «σύμφωνα με το πανάρχαιο έθιμο». Έστηναν σκηνές κοντά στο ιερό, θυσίαζαν στους θεούς και απείχαν από σεξουαλικές δραστηριότητες. Κύριο χαρακτηριστικό της εμπειρίας ήταν η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων σκόρδου. Τα Σκιροφόρια σηματοδοτούσαν το επερχόμενο τέλος του έτους και τη γενική διάθεση ανατροπής της καθεστηκυίας τάξης που χαρακτηρίζει ανάλογες περιόδους. Υπήρχε, επίσης, έντονο το στοιχείο της ανάμνησης της μυθικής πορείας του Ερεχθέα, βασιλιά της Αθήνας, εναντίον της Ελευσίνας. Στη σύγκρουση που ακολούθησε, ο Ερεχθέας χάθηκε, οπότε οι θυσίες των Σκιροφορίων αποτελούν, κατά κάποιο τρόπο, μία συμβολική αναπαράσταση της απώλειας του πρώτου βασιλιά της πόλης αλλά και ανανέωση των δεσμών ανάμεσα στην Αθήνα και την Ελευσίνα.

Γλυπτός μαρμάρινος πίνακας αφιερωμένος από γυναίκες αξιωματούχους μιας λατρείας, πιθανώς της Δήμητρας. Οι αφιερώσεις επιγράφονται σε αγγεία, που περιβάλλονται από αντικείμενα γυναικείας ενδυμασίας και καλλωπισμού, πιθανώς αφιερωμένα στη θεά. Τα στάχυα και τα κριθάρια στο πλαίσιο υπενθυμίζουν την προστασία της συγκομιδής από τη Δήμητρα, 170, γλυπτό, The British Museum © The Trustees of the British Museum

Βιβλιογραφία

Burkert, Walter. Homo Necans: The Anthropology of Ancient Greek Sacrificial Ritual and Myth, Berkeley: University of California Press, 1983.

Cole, Susan Guettel. Landscapes, Gender, and Ritual Space: The Ancient Greek Experience, Berkeley: University of California Press, 2004.

Simon, Erika. Festivals of Attica: An Archaeological Commentary, Madison: Univ of Wisconsin Press, 2002.