Τα Μικρά ή Εν Άγρα Μυστήρια ήταν θρησκευτική εορτή που τελούνταν τον μήνα Ανθεστηριώνα (μέσα Φεβρουαρίου-μέσα Μαρτίου) στο ιερό της Δήμητρας και της Κόρης στην Άγρα. Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, η εορτή καθιερώθηκε προκειμένου να μυηθούν στα Μυστήρια ο Ηρακλής (που περνούσε από την Αθήνα στον δρόμο για τον Κάτω Κόσμο προκειμένου να φέρει πίσω τον Κέρβερο) και οι δίδυμοι Κάστωρ και Πολυδεύκης. Την εποχή εκείνη, όμως, τα σεπτά όργια της Δήμητρας ήταν ανοιχτά μόνο στους Αθηναίους. Τη λύση έδωσε ο Εύμολπος, που θεωρούσε ύψιστη τιμή για την εορτή να περιλαμβάνονται στους μύστες τέτοιοι επιφανείς ήρωες. Οι τρεις ξένοι ανακηρύχθηκαν Αθηναίοι πολίτες και συμμετείχαν σε μία νέα γιορτή που καθιερώθηκε και προσαρμόστηκε στις ανάγκες τους, τα Μικρά Μυστήρια. Σύμφωνα με μια εναλλακτική ερμηνεία, ο Ηρακλής αναγκάστηκε να αναζητήσει κάθαρση εξαιτίας του φόνου των Κενταύρων και η θεά Δήμητρα ίδρυσε τα Μικρά Μυστήρια προκειμένου να απαλλάξει τον ήρωα από το μίασμα.
Η μύηση του Ηρακλή και των Διοσκούρων στα Μικρά Μυστήρια στην Άγρα (ή στην Ελευσίνα), Ζωγράφος του Pourtalès, 380-360 π.Χ., αγγείο, The British Museum © The Trustees of the British Museum
Η Άγρα (ή Άγραι) ήταν καταπράσινο προάστιο της Αθήνας, έξω από τα τείχη της πόλης, στην αριστερή όχθη του ποταμού Ιλισού. Οι Αθηναίοι είχαν ιδρύσει πολλά ιερά σε αυτή την περιοχή, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν εκείνα που ήταν αφιερωμένα στην Άρτεμη Αγροτέρα, τον Μειλίχιο Δία, την Ειλείθυια, τον Πάνα και τον Ελικώνιο Ποσειδώνα. Το πιο γνωστό ιερό, όμως ήταν αφιερωμένο στη Δήμητρα και την Κόρη και αποτελούσε το κέντρο της τέλεσης των Μικρών Μυστηρίων.
H μικρή πανήγυρις, Αθήνα [Ιλισσός και Άγρα], Joseph Pennell, 1913, χαρακτικό, National Gallery of Art, Courtesy National Gallery of Art, Washington
Όπως υποδηλώνει και ο μύθος του Ηρακλή, τα Μικρά Μυστήρια πρέπει να ήταν αρχικά σχεδιασμένα για την προετοιμασία των πιστών που δεν ήταν Αθηναίοι πολίτες και επιθυμούσαν να μυηθούν στα Μεγάλα Μυστήρια. Στις αρχές του έκτου αιώνα, όμως, ο χαρακτήρας τους, άρχισε να αλλάζει προκειμένου να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη πίεση που δημιουργούσε η δημοφιλία της εορτής. Ήταν η περίοδος που οι Αθηναίοι αποφάσισαν να μεγαλύνουν το κύρος και τον χαρακτήρα των Μυστηρίων με την ανέγερση του επιβλητικού Τελεστηρίου του Πεισιστράτου και την ίδρυση του εν άστει Ελευσινίου στους πρόποδες της Ακρόπολης. Ο μεγάλος αριθμός υποψηφίων μυστών ώθησε το ιερατείο της Ελευσίνας να διαιρέσει τη διαδικασία σε δύο φάσεις: τα Μικρά Μυστήρια έγιναν ένα είδος προκαταρκτικής μύησης, ενώ η καθαυτή μύηση τελούνταν στα Μεγάλα Μυστήρια.
Βιβλιογραφία
Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.
Cosmopoulos, Michael. Bronze Age Eleusis and the Origins of the Eleusinian Mysteries, Cambridge: Cambridge University Press, 2015.
Graninger, Denver. Cult and Koinon in Hellenistic Thessaly, Leiden: Brill, 2011.
Simms, Robert. “Agra and Agrai”, Greek, Roman, and Byzantine Studies, 43, 3 (2002/2003), σελ. 219-229.
Spence, Lewis. The Mysteries of Egypt: the secret rites and traditions of the Nile, New York: Cosimo Classics, 2007.
Wright, Dudley. The Eleusinian Mysteries and Rites, London: Theosophical Publishing House, 1919.
