Ο Ιουλιανός (331-363) ήταν ο τελευταίος μη χριστιανός Ρωμαίος αυτοκράτορας. Πίστευε ότι η αποκατάσταση του παγανισμού ήταν ζωτικής σημασίας για την επιβίωση της αυτοκρατορίας, γι' αυτό ξεκίνησε μια εκστρατεία για να καθιερώσει τον ελληνικό πολυθεϊσμό ως κρατική θρησκεία. Δυστυχώς, ο πρόωρος θάνατός του και η έντονη πολεμική από την καθιερωμένη χριστιανική ιεραρχία καταδίκασαν τη θρησκευτική του πολιτική σε αποτυχία. Οι μεταρρυθμίσεις του δεν ανέκοψαν το ρεύμα του χριστιανισμού. Ωστόσο, η ανάμνηση της σύντομης βασιλείας του παραμένει ως παράδειγμα μιας δελεαστικής ευκαιρίας να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ χριστιανισμού και παγανισμού.
Ο Ιουλιανός έτρεφε βαθύ σεβασμό για τα Ελευσίνια Μυστήρια. Ο ιεροφάντης της Δήμητρας ήταν ευρέως σεβαστός ως ο εξέχων θεουργός της εποχής του. Ο Ιουλιανός τον τίμησε και ένιωσε τιμή από τη γνωριμία του. Ήταν, λοιπόν, ενθουσιασμένος με την προοπτική της μύησής του, όταν επισκέφτηκε την Αθήνα το καλοκαίρι του 355, με σκοπό να απολαύσει την πνευματική ζωή της πόλης. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αθήνα, ο Ιουλιανός παρακολούθησε τις διαλέξεις του Προαιρεσίου, του «βασιλιά της ρητορικής», ο οποίος ήταν σχεδόν ογδόντα χρονών και απολάμβανε μεγάλου σεβασμού από όλους.
Μεγάλη ήταν η επιρροή και του Ιμέριου, ενός Έλληνα σοφιστή και ρήτορα που είχε μυηθεί στα Ελευσίνια Μυστήρια. Ο πεθερός του Ιμέριου, ο Νικαγόρας, ήταν πλατωνικός φιλόσοφος και δαδούχος στην Ελευσίνα. Τη δεκαετία του 350 σημειώθηκε μια εντυπωσιακή σύνδεση των Ελευσίνιων Μυστηρίων με τις διδασκαλίες των νεοπλατωνικών φιλοσόφων. Ο Ιουλιανός επηρεάστηκε έντονα από τους φιλοσόφους και ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον για τα Μυστήρια. Πέρασε αρκετό χρόνο συζητώντας με τον ιεροφάντη, ο οποίος αποκάλυψε στον νεαρό πρίγκιπα τον «πνευματικό πλούτο που κρυβόταν κάτω από τα φαινομενικά αταίριαστα σύμβολα και τις τελετές της Ελευσίνας». Αυτές οι διδασκαλίες και η ενθάρρυνση που έλαβε από τους νεοπλατωνικούς δασκάλους Μάξιμο και Χρυσάνθιο, ενθάρρυναν τον Ιουλιανό να μυηθεί στα Ελευσίνια Μυστήρια.
Αμέσως μετά, ο Ιουλιανός έφυγε για τη Γαλατία και μια επιτυχημένη στρατιωτική και πολιτική καριέρα ως κυβερνήτης αυτής της μακρινής επαρχίας. Το 360 ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας και στράφηκε εναντίον του Κωνστάντιου που κατείχε τον θρόνο στην Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο, πριν ξεκινήσει την εκστρατεία, ο Ιουλιανός κάλεσε τον ιεροφάντη της Ελευσίνας και έκανε μερικές μυστικές ιεροτελεστίες μαζί του. Μετά την ανακήρυξή του ως μοναδικού αυτοκράτορα, ο Ιουλιανός έστειλε τον ιεροφάντη στην Ελλάδα φορτωμένο με δώρα και υποστήριξη που θα του επέτρεπαν να αποκαταστήσει και να συντηρήσει τους αρχαίους ναούς. Η ταυτότητα αυτού του επιφανούς ιερέα παραμένει αβέβαιη, αλλά μπορεί να ήταν ο Νεστόριος, ο οποίος είναι γνωστός ως ένας από τους κύριους συμβούλους του Ιουλιανού στην εκστρατεία του για την πολιτική μεταρρύθμιση της αυτοκρατορίας. Το ενδιαφέρον του Ιουλιανού και η αυτοκρατορική γενναιοδωρία έδωσαν τη δυνατότητα στην Ελευσίνα να λάμψει για τελευταία φορά ως το κατεξοχήν πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο της Ελλάδας.
Βιβλιογραφία
Athanassiadi, Polymnia. Julian: An Intellectual Biography, London: Routledge, 2014.
Lavan, Luke και Mulryan, Michael (eds.). The Archaeology of Late Antique 'Paganism', Leiden: Brill, 2011.
Mattingly, Harold. “The Later Paganism,” The Harvard Theological Review, 35, 3 (1942), σελ. 171 - 179.
Smith, Rowland. Julian's Gods: Religion and Philosophy in the Thought and Action of Julian the Apostate, London: Routledge, 2013.
