Τα δεικνύμενα ήταν τα ιερά αντικείμενα που φανέρωνε στους μύστες ο Ιεροφάντης στην κορύφωση του εορτασμού. Η γνώση μας για τη φύση τους είναι αντιστρόφως ανάλογη της σημασίας τους και προσεγγίζει την απόλυτη άγνοια. Τα αντικείμενα φυλάσσονταν όλο τον χρόνο στο Ανάκτορο και μόνο ο Ιεροφάντης είχε το δικαίωμα να μπει σε αυτό το άδυτο για να τα αποκαλύψει. Στη διάρκεια του εορτασμού των Μεγάλων Μυστηρίων, τα Ιερά μεταφέρονταν στην Αθήνα μέσα στις κίστες και επέστρεφαν στην Ελευσίνα με τη μεγάλη πομπή τη 19η Βοηδρομιώνος. Την επόμενη νύχτα, ο Ιεροφάντης έμπαινε στο Ανάκτορο, έπαιρνε τα αντικείμενα και τα φανέρωνε στους χιλιάδες μύστες που είχαν συγκεντρωθεί στα έδρανα του Τελεστηρίου μέσα σε ένα απόκοσμο και λαμπρό φως που προκαλούσε δέος και θαυμασμό.

Οι χριστιανοί συγγραφείς που ασχολήθηκαν με τα Ελευσίνια Μυστήρια προσφέρουν πλούσιες πληροφορίες σχετικά με τα σύμβολα και τα αντικείμενα της λατρείας. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (150-211) αναφέρεται σε κάποιον φαλλό που υποτίθεται παρέμενε μέσα στην κίστη για να τον ακουμπήσουν οι μύστες χωρίς να τον αντικρύσουν, πρόταση που αντίκειται στη γενική παραδοχή πως ο Ιεροφάντης έδειχνε τα ιερά αντικείμενα στους πιστούς. Μιλάει επίσης για ψωμιά με σουσάμι, ψωμιά πυραμιδόσχημα και σφαιρικά, πλακούντες με ομφαλούς, ρόδια, χοντρό αλάτι, ένα φίδι, κλαδιά συκιάς, μάραθο, κισσό, παπαρούνες, λυχνάρι, ξίφος, ρίγανη και μία γυναικεία χτένα. Πρόκειται για ένα συνονθύλευμα αντικειμένων από διάφορες μυστηριακές λατρείες που δεν έχει καμία σχέση με τα Ελευσίνια Μυστήρια.

Ο Ιππόλυτος Ρώμης (170-235) υποστηρίζει πως το παντοδύναμο και θαυμαστό και τελειώτερο εποπτικό μυστήριο που έδειχνε ο Ιεροφάντης στους μύστες εν μέσω του λαμπρού φωτός ήταν ένα θερισμένο στάχυ, άποψη που απορρίπτεται λόγω της συχνής απεικόνισης του συγκεκριμένου αντικειμένου σε γλυπτά και αρχιτεκτονικά μνημεία εκτός του ιερού περιβόλου (όπου προφανώς ήταν ορατά σε αμύητους περαστικούς).

Πίνακας με την Περσεφόνη και τον Άδης σε θρόνο, γλυπτό, Museo Archeologico Nazionale di Reggio Calabria © Su concessione del Ministero della cultura n.79 del 25/10/2022 - Museo Archeologico Nazionale di Reggio Calabria.

Φαίνεται επίσης απίθανο τα ιερά αντικείμενα να ήταν αγάλματα των θεοτήτων. Στο ανάγλυφο των Ρειτών, που αφορά την κατασκευή γέφυρας επί της Ιεράς Οδού στην περιοχή των λιμνών, υπάρχει αναφορά στη μεταφορά των ιερών αντικειμένων από τις ιέρειες. Οι ιέρειες ήταν υποχρεωμένες να διασχίσουν τη γέφυρα πεζή διότι το πλάτος του καταστρώματος δεν επέτρεπε τη διάβαση αμαξών. Οι σεβαστές ιέρειες της Δήμητρας και της Περσεφόνης δεν θα ήταν σε θέση να κουβαλήσουν στα χέρια ολόσωμα αγάλματα από χαλκό ή μάρμαρο, έστω και για σχετικά μικρή απόσταση. Τα ιερά αντικείμενα έπρεπε να παραμείνουν εντός των κιστών, μακριά από τα βλέμματα των αμύητων, οπότε έπρεπε να είναι μικρών διαστάσεων. Μία ακόμα θεωρία υποστηρίζει πως οι κίστες περιείχαν λείψανα της μυκηναϊκής εποχής με ασυνήθιστη εμφάνιση και μεγάλη ηλικία που έδιναν την εντύπωση πως θα μπορούσε να τα έχει χρησιμοποιήσει η ίδια η θεά Δήμητρα.

Βιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Clinton, Kevin. “Epiphany in the Eleusinian Mysteries”, Illinois Classical Studies, 29 (2004), σελ. 85-109.

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.

Παπαγγελή, Καλλιόπη. Ελευσίνα: ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο, Αθήνα: Όμιλος Λάτση, 2002.