Ένας από τους θεμελιώδεις πυρήνες της ελληνικής κοινωνίας στην αρχαιότητα ήταν το γένος. Πρόκειται για ομάδα οικογενειών που μοιράζονται κοινή καταγωγή από έναν μυθικό πρόγονο και υπηρετούν κοινή λατρευτική παράδοση. Ο αριθμός των γενών που υπήρχαν στην αρχαία Αθήνα δεν είναι γνωστός με ακρίβεια, σίγουρα πάντως δεν ήταν λιγότερα από πενήντα, αν και υπήρχαν σημαντικές διαφορές ως προς τον αριθμό των μελών τους. Τα ισχυρότερα γένη μπορούσαν να έχουν εκατοντάδες ενήλικα άρρενα μέλη, ενώ τα πιο ασήμαντα ίσως περιορίζονταν σε μερικές δεκάδες. Τα μέλη έπαιζαν πρωταγωνιστικό ρόλο στη θρησκευτική ζωή της πόλης και προμήθευαν τους ιερείς και τις ιέρειες για μερικές από τις πιο δημοφιλείς λατρευτικές τελετές. Τα μέλη του γένους απολάμβαναν κοινωνικών και υλικών προνομίων, ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους στην ιεραρχική κλίμακα των αθηναϊκών γενών. Η καταγωγή από ισχυρό και ευρύτερα αναγνωρισμένο πρόγονο ισοδυναμούσε με συντριπτικό πλεονέκτημα και άνοιγε την πόρτα για την κατάληψη των ανώτατων θρησκευτικών αξιωμάτων.
Η οργάνωση και λειτουργία του ιερού της Δήμητρας και της Κόρης στην Ελευσίνα βρισκόταν στα χέρια των δύο ισχυρότερων τοπικών γενών. Οι Ευμολπίδες κατάγονταν από τον μυθικό βασιλιά της πόλης Εύμολπο, ένα πρόσωπο που αναφέρεται στον Ομηρικό Ύμνο στη Δήμητρα και πρωταγωνιστεί στους ηρωικούς (και ημι-μυθικούς) αγώνες των Ελευσινίων ενάντια στους Αθηναίους. Αυτή η αριστοκρατική καταγωγή είχε προσδώσει στους Ευμολπίδες το δικαίωμα να εκλέγουν τον ανώτατο θρησκευτικό αξιωματούχο της ελευσινιακής λατρείας (τον Ιεροφάντη) και να ελέγχουν ή να προστατεύουν τα ιερά αντικείμενα που φυλάσσονταν στο Ανάκτορο.
Οι Κήρυκες ήταν το δεύτερο σημαντικότερο γένος που σχετίζεται με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Σε αντίθεση με τους Ευμολπίδες, όμως, η δική τους καταγωγή δεν ήταν τόσο ξεκάθαρη και η ονομασία του γένους φαίνεται να οφείλεται περισσότερο σε κάποια λειτουργία που επιτελούσαν παρά σε κάποιον μυθικό πρόγονο. Τα μέλη του γένους έκαναν, βέβαια, προσπάθειες να εντοπίσουν και να επιβάλλουν μία ηρωική καταγωγή. Ο Παυσανίας καταγράφει μια ελευσινιακή παράδοση σύμφωνα με την οποία γεννήτορας των Κηρύκων ήταν ο Κήρυξ, ο νεότερος γιος του Ευμόλπου. Τα μέλη του γένους, πάλι, θεωρούσαν πως ο Κήρυξ ήταν γιος του Ερμή και μιας από τις κόρες του μυθικού βασιλιά της Αθήνα, Κέκροπα (Άγλαυρος, Έρση, Πάνδροσος). Το 371 π.Χ. ο Καλλίας, μέλος του γένους, έφτασε στον παραλογισμό με τη θεωρία καταγωγής του από τον ίδιο τον Τριπτόλεμο.
Σε γενικές γραμμές φαίνεται πως οι Κήρυκες ήταν αθηναϊκή οικογένεια που συνδέθηκε με τα Ελευσίνια Μυστήρια όταν το ιερό περιήλθε στον έλεγχο των Αθηναίων. Αν και δεν κατοικούσαν στην πόλη, είχαν το δικαίωμα χρήσης κτιρίου στον χώρο του ιερού όπου μπορούσαν να πραγματοποιήσουν συμβούλια και ιεροτελεστίες. Ο οίκος των Κηρύκων είχε τα περισσότερα ιερατικά αξιώματα, στα οποία περιλαμβάνονταν ο δαδούχος (δεύτερος στην ιεραρχία των ανδρών ιερέων), ο Ιεροκήρυξ και ο ιερεύς επί τω βωμώ, ενώ τα μέλη του γένους κάλυπταν και άλλα αξιώματα μικρότερου κύρους.
Βοηθητική περιοχή ιερού (κάτοψη), Ιωάννης Τραυλός, σχέδιο, Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία © Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία
Βιβλιογραφία
Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.
Γούδης, Δημήτριος. Τα Μυστήρια της Ελευσίνος, Αθήνα: Τυπογραφείο Π. Δ. Κυριακού, 1935.
Fisher, Nick. Aristocracy in Antiquity: Redefining Greek and Roman Elites, Swansea: The Classical Press of Wales, 2015.
Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.
