Η συμμετοχή στα Μυστήρια απαιτούσε προετοιμασία αρκετών μηνών και σεβασμό κανόνων και περιορισμών ώστε το άτομο να είναι σε θέση να δεχτεί και να κατανοήσει την αποκάλυψη των μυστικών. Η ευθύνη για την καθοδήγηση των μυστών είχε ανατεθεί στους μυσταγωγούς. Το περιεχόμενο της καθοδήγησης δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο. Πιθανώς οι μυσταγωγοί να αναλάμβαναν να προετοιμάσουν τους πιστούς για τα περίπλοκα ή και τρομακτικά στοιχεία της λατρείας που θα βίωναν κατά τη διάρκεια των Μυστηρίων. Ίσως εξηγούσαν, σε κάποιο βαθμό, το περιεχόμενο και τη μορφή των δρωμένων, των λεγομένων και των δεικνυουμένων. Οι μυσταγωγοί επέβλεπαν, επίσης, την τήρηση της νηστείας που όφειλαν να τηρούν οι μύστες στο πλαίσιο του καθαρμού και εξαγνισμού του σώματός τους και σε ανάμνηση της αποχής της Δήμητρας από την τροφή κατά την περίοδο αναζήτησης της Κόρης. 

Ο μυσταγωγός αποτελούσε συμπαραστάτη των μυστών σε όλη τη φάση της προπαρασκευής για τη μεγάλη βραδιά στο Τελεστήριο. Οι μυσταγωγοί συνόδευαν τους πιστούς στη θάλασσα για τον καθαρμό και στη μεγάλη πομπή που σχηματιζόταν για την επιστροφή των ιερών αντικειμένων από την Αθήνα στην Ελευσίνα. Τη βραδιά της αποκάλυψης, οι μυσταγωγοί οδηγούσαν τους μύστες στο Τελεστήριο.

Ο κόλπος της Ελευσίνας. Η Σαλαμίνα απέναντι, περ. 1875, φωτογραφία, Boston Public Library © Boston Public Library

Οι πιστοί έπρεπε να αναζητήσουν μόνοι τους τους μυσταγωγούς κατά την προετοιμασία της μύησης. Δεν είναι σαφές αν οι μυσταγωγοί ανήκαν στα γένη των Ευμολπιδών και των Κηρύκων, είναι όμως σίγουρο πως η αγορά περιλάμβανε διάφορους επίδοξους απατεώνες που δεν είχαν τα απαραίτητα προσόντα για να λειτουργήσουν ως μυσταγωγοί αλλά ήταν ιδιαίτερα πρόθυμοι να λάβουν την αμοιβή που όφειλαν οι μύστες στους καθοδηγητές τους. Τα μέλη των Ευμολπιδών και των Κηρύκων, πάντως, είχαν το δικαίωμα να συμβουλεύουν τους πιστούς, αν και παραμένει αμφίβολο κατά πόσο υπήρχαν αρκετοί ενήλικοι άνδρες για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις δύο ή τριών χιλιάδων υποψηφίων μυστών ανά έτος με αναλογία 1:1. Η δημιουργία ομάδων μυουμένων με αναλογία 1:10 θα μπορούσε να καλύψει τη ζήτηση με διακόσιους μυσταγωγούς, αριθμός που θα αντιστοιχούσε σε ένα μεγάλο αριθμό από τα διαθέσιμα μέλη των δύο γενών. Ενδεχομένως η πίεση να μειωνόταν με την προσφυγή σε φίλους και γνωστούς που είχαν μυηθεί στο παρελθόν, όπως ισχύει στην περίπτωση του Ανδοκίδη που λειτούργησε ως μυσταγωγός για αρκετούς φιλοξενούμενούς του ή του ρήτορα Λυσία, ο οποίος υποσχέθηκε να μυήσει την εταίρα Μετάνειρα με την οποία ήταν ερωτευμένος.

Βιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Bremmer, Jan. “Initiation into the Eleusinian Mysteries: A “Thin” Description” in Bull, Christian et al. (ed.), Mystery and Secrecy in the Nag Hammadi Collection and Other Ancient Literature: Ideas and Practices, Leiden: Brill, 2012, σελ. 375–397.

Clinton, Kevin. The Sacred Officials of the Eleusinian Mysteries, Philadelphia: The American Philosophical Society, 1974. 

Γούδης, Δημήτριος. Τα Μυστήρια της Ελευσίνος, Αθήνα: Τυπογραφείο Π. Δ. Κυριακού, 1935.

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.

Simms, Robert. “Myesis, Telete, and Mysteria”, Greek, Roman and Byzantine Studies, 31(1990), σελ. 183-195.