Η Περσεφόνη, γνωστή και ως Κόρη, ήταν κόρη του Δία και της Δήμητρας. Πρέπει να πέρασε τα νιάτα της ως ανέμελο κορίτσι, αλλά κάποια στιγμή τράβηξε τα βλέμματα του Άδη, άρχοντα του Κάτω Κόσμου. Με την άδεια του πατέρα της, ο Άδης απήγαγε την Περσεφόνη ενώ έπαιζε με τους συντρόφους της στη μυθική πεδιάδα της Νύσας και την μετέφερε στο σκοτεινό του βασίλειο. Ο βιασμός και η παραμονή στον Κάτω Κόσμο, καθώς και η απεγνωσμένη αναζήτηση της μητέρας της, αποτελούν το θέμα του περίφημου Ομηρικού Ύμνου στη Δήμητρα. Η οργή της θεάς και η αποφασιστικότητά της να μην επιτρέψει στη γη να προσφέρει καρπό όσο η κόρη της έλειπε, αναγκάζει τον Δία και τον Άδη να επιτρέψουν στην Περσεφόνη να επιστρέψει στη μητέρα της. Όμως ο Άδης της δίνει να δοκιμάσει σπόρους ροδιού που σφραγίζουν τη μοίρα της.

Η αρπαγή της Προσερπίνας (Περσεφόνης), Gian Lorenzo Bernini, 1621-1622, γλυπτό, Galleria Borghese © Alvesgaspar / Wikipedia Commons

Έχοντας γευτεί το φαγητό του Κάτω Κόσμου, η Περσεφόνη είναι για πάντα καταδικασμένη να επιστρέφει στις ομιχλώδεις σκιές για ένα μέρος του χρόνου (ένα τρίτο ή το μισό, ανάλογα με την πηγή). Κατά τη διάρκεια της παραμονής της δίπλα στον Άδη, η Περσεφόνη λειτουργεί ως θεά του Κάτω Κόσμου. Ο φόβος που ένιωθαν οι άνθρωποι για αυτή την πτυχή της θεάς τους έκανε να αποφεύγουν την αναφορά του ονόματός της. Ερχόταν, όμως, τελικά η ώρα να επιστρέψει στον κόσμο των ζωντανών, οπότε μεταμορφωνόταν στη θεά της Άνοιξης και της φύσης. Τα Ελευσίνια Μυστήρια γιόρταζαν την ετήσια επιστροφή της και τη μετέτρεψαν σε αιώνιο σύμβολο αθανασίας.

Η ιστορία της Περσεφόνης βρίθει παραλλαγών, που κυμαίνονται από την καταγωγή της μέχρι τον τόπο της απαγωγής και τις δραστηριότητές της στον Κάτω Κόσμο. Η εμπεριστατωμένη παρουσίαση του μύθου στον Ομηρικό Ύμνο στη Δήμητρα δεν στάθηκε ποτέ εμπόδιο για ποιητές, φιλοσόφους και ιστορικούς που ερμήνευαν εκ νέου την ιστορία όπως έκριναν σκόπιμο. Οι Σικελοί ισχυρίστηκαν ότι ο Άδης πήρε την Περσεφόνη από τα χωράφια κοντά στην Έννα. Οι Κρητικοί επιχειρηματολογούσαν υπέρ του νησιού τους ως τόπου αυτών των γεγονότων. Οι Ελευσίνιοι ταύτισαν την πεδιάδα της Νύσας που αναφέρεται στον ύμνο με μια πεδιάδα στη Βοιωτία, ενώ οι Αθηναίοι τοποθέτησαν την αρπαγή της Περσεφόνης κάπου στην Αττική.

Σχετικά με την ιστορία του ροδιού, ο Ύμνος παρουσιάζει τον Άδη να προσφέρει τον καρπό σχεδόν στα κλεφτά. Άλλες εκδοχές δείχνουν την Περσεφόνη να τρώει το ρόδι σχεδόν πρόθυμα, αλλά στη συνέχεια ο Ασκάλαφος, ο κηπουρός του Άδη, την προδίδει στους θεούς αναγκάζοντάς την να επιστρέφει στον Κάτω Κόσμο. Η καταγωγή της είναι εξίσου μπερδεμένη. Ως θεά του θανάτου, είναι η κόρη του Δία και της Στύγας (θεότητας και ποτάμι που αποτελεί το όριο μεταξύ της Γης και του Κάτω Κόσμου). Άλλες παραδόσεις υποστηρίζουν ότι η Περσεφόνη παντρεύτηκε τον Δία και έκανε παιδιά μαζί του.

Η απαγωγή και η επιστροφή της Περσεφόνης ήταν μια προσπάθεια των αρχαίων Ελλήνων να εξηγήσουν την αλλαγή των εποχών. Η λύπη ή η χαρά της Δήμητρας ευθύνεται για το θάνατο ή την αναγέννηση της βλάστησης. Η παραμονή της στον Κάτω Κόσμο αντιπροσωπεύει το ταξίδι των σιτηρών από την αποθήκευση στα χωράφια ως σπόρους και την επακόλουθη ανάπτυξή τους μέχρι τη συγκομιδή. Κόρη είναι το όνομα της Περσεφόνης ως θεάς της βλάστησης.

Κεφαλή Περσεφόνης του ελευσινιακού αναγλύφου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών, φωτογραφία, Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία © Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία