Ο Κάλαθος δεν σχετίζεται με τα Μυστήρια στην Ελευσίνα αλλά εμφανίζεται στα Μυστήρια της Αλεξάνδρειας. Σε αυτή την ελληνιστική πόλη της Αιγύπτου υπήρχε προάστιο γνωστό με το όνομα Ελευσίνα. Βρισκόταν στα ανατολικά της πόλης, έξω από την Πύλη της Κανώπου. Η ονομασία οφείλεται σε απόφαση του βασιλιά Πτολεμαίου Β’ να ιδρύσει μία τοπική λατρεία της Δήμητρας. Οι ετήσιοι εορτασμοί στην αλεξανδρινή Ελευσίνα περιλάμβαναν μουσικούς και αθλητικούς αγώνες, απαγγελίες και δραματικές αναπαραστάσεις εμπνευσμένες από την ιστορία της Δήμητρας και της Κόρης. Το λατρευτικό περιεχόμενο δεν είναι γνωστό με λεπτομέρειες, μάλλον όμως θα είχε αξιοσημείωτες διαφορές από τις τελετές των Μεγάλων Μυστηρίων αφού η πιστή μίμηση θα αποτελούσε ασέβεια προς τις θέαινες.

Πυρά Β. Τμήμα μελανόμορφης ληκύθου [άρμα], Κωνσταντίνα Κόκκου-Βυριδή, φωτογραφία, Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία © Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία

Πυρά Β. Μελανόμορφο θυμιατήρι [αρματοδρομία], Κωνσταντίνα Κόκκου-Βυριδή, φωτογραφία, Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία © Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία

Η υιοθέτηση νέων στοιχείων και τοπικών παραλλαγών στα Μυστήρια της Ελευσίνας ήταν συνήθης πρακτική στον ελληνικό κόσμο. Ο Κάλαθος, που δεν εμφανίζεται στην ελευσινιακή παράδοση, την τέχνη ή τις αναφορές των αρχαίων συγγραφέων, διαδραμάτιζε κάποιον (ασαφή) ρόλο στις τελετές που λάμβαναν χώρα στην Ελευσίνα της Αλεξάνδρειας. Σύμφωνα με τον Ύμνο στη Δήμητρα που συνέθεσε ο ποιητή Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, οι αμύητοι και οι βλάσφημοι λάμβαναν εντολή να χαμηλώσουν το βλέμμα τους ώστε τα βέβηλα μάτια τους να μην αντικρύσουν τον Κάλαθο που διέσχιζε τους δρόμους της πόλης πάνω σε άμαξα που έσερναν τέσσερις λευκοί ίπποι με τη συνοδεία ξυπόλητων και ασκεπών γυναικών και άλλων συνοδών που μετέφεραν λίκνους γεμάτους χρυσά αντικείμενα. Στόχος της απαγόρευσης ήταν να μην δουν εκείνοι που δεν έπρεπε τα ιερά αντικείμενα που (προφανώς) περιείχε ο Κάλαθος (και για τα οποία δεν γνωρίζουμε τη φύση τους).

Βιβλιογραφία

Hopkinson, Neil. Callimachus: Hymn to Demeter, Cambridge: Cambridge University Press, 2004.

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.