Ο Αισχύλος γεννήθηκε το 525 π.Χ. στην Ελευσίνα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο πατέρας του, Ευφορίων, ήταν ιερέας των Ελευσίνιων Μυστηρίων και άλλα μέλη της οικογένειας υπηρέτησαν ως κληρονομικοί ιερείς. Ο Αισχύλος πολέμησε γενναία εναντίον των Περσών στον Μαραθώνα, τη Σαλαμίνα και τις Πλαταιές πριν ξεκινήσει μια ένδοξη καριέρα ως τραγικός ποιητής.
Σε άγνωστη χρονική στιγμή, ο Αισχύλος κατηγορήθηκε για ασέβεια επειδή αποκάλυψε ορισμένα μυστικά των Ελευσίνιων Μυστηρίων στη σκηνή κατά την παράσταση ενός έργου. Οι λεπτομέρειες της υπόθεσης είναι ασαφείς. Ο Έλληνας φιλόσοφος Ηρακλείδης Ποντικός ισχυρίζεται ότι το κοινό προσπάθησε να σκοτώσει τον δραματουργό επί τόπου, αλλά ο Αισχύλος κατέφυγε στον βωμό της ορχήστρας του Θεάτρου του Διονύσου. Κατά τη διάρκεια της δίκης που ακολούθησε, ισχυρίστηκε ότι δεν ήταν μυημένος στα Μυστήρια και επομένως δεν μπορούσε να αποκαλύψει μυστικά που δεν ήξερε ότι ήταν μυστικά. Ο Έλληνας στρατιωτικός συγγραφέας Αιλιανός ο Τακτικός, ο οποίος έζησε πολλούς αιώνες μετά από αυτά τα γεγονότα, αναφέρει ως λεπτομέρεια πως οι ένορκοι αθώωσαν τον Αισχύλο μετά από μια παθιασμένη έκκληση του μικρότερου αδελφού του, Αμεινία, ο οποίος εμφανίστηκε στο δικαστήριο και έδειξε στους δικαστές τα υπολείμματα του χεριού που είχε χάσει στη μάχη της Σαλαμίνας.
Υπάρχουν ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία σε αυτή την απόκρυφη ιστορία. Αν αποδεχτούμε τον ισχυρισμό του Αισχύλου για την άγνοιά του για τα Μυστήρια, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτά δεν ήταν τόσο δημοφιλή στις αρχές του πέμπτου αιώνα όσο θα γίνονταν μερικές δεκαετίες αργότερα. Ως Ελευσίνιος, θα ήταν φυσικό ο Αισχύλος να είχε μυηθεί αν η πρακτική ήταν ευρέως διαδεδομένη. Λίγα μόλις χρόνια μετά την ενηλικίωση του Αισχύλου, ο εξόριστος Σπαρτιάτης βασιλιάς Δημάρατος, που ακολουθούσε τον περσικό στρατό του Ξέρξη, δεν ήταν εξοικειωμένος με τις τελετές της Δήμητρας και δεν μπορούσε να κατανοήσει τη σημασία της φωνής που προερχόταν από το σύννεφο που πλησίαζε τους Πέρσες από την κατεύθυνση της Ελευσίνας τις παραμονές της μάχης της Σαλαμίνας (480 π.Χ.).
Από την άλλη πλευρά, φαίνεται απίθανο η ιστορία να στερείται οποιασδήποτε βάσης στην αλήθεια, ακόμα κι αν δεν ανακαλύψουμε ποτέ τα πραγματικά γεγονότα. Μια εκτεταμένη βιογραφική παράδοση αναγνωρίζει μια σύνδεση μεταξύ των Ελευσίνιων Μυστηρίων και των παραστάσεων που ανέβασε ο Αισχύλος. Ο θεατρικός συγγραφέας πιστώνεται τον σχεδιασμό κοστουμιών τέτοιας ευπρέπειας και σεμνότητας ώστε να τα υιοθετήσουν οι ιεροφάντες και οι δαδούχοι. Το Ανάκτορον μέσα στο Τελεστήριο μπορεί επίσης να χρησίμευσε ως πρότυπο για τη σκηνή του Αισχύλου. Αν ισχύει αυτό, ίσως οι Αθηναίοι να ένιωθαν άβολα με τη δραματική πρακτική των ηθοποιών να εμφανίζονται από τις εισόδους της σκηνής για να αποκαλύψουν στο κοινό πτώματα και φονικές πράξεις με τρόπο που θύμιζε την έξοδο του ιεροφάντη από το Ανάκτορο για να δείξει τα ιερά αντικείμενα των ιεροτελεστιών της Δήμητρας.
Το Τελεστήριο: προοπτικό σχέδιο, περ. 1910-1930, φωτογραφία, Catholic University of Leuven © KU Leuven
Βιβλιογραφία
Sourvinou-Inwood, Christiane. Tragedy and Athenian Religion, Oxford: Lexington Books, 2003.
Gould, Thomas. The Ancient Quarrel Between Poetry and Philosophy, Princeton: Princeton University Press, 2014.
Kippenberg, Hans και Stroumsa, Guy (eds.). Secrecy and Concealment: Studies in the History of Mediterranean and Near Eastern Religions, Leiden: Brill, 2018.
