Ηρακλής

Ο Ηρακλής ήταν ο σπουδαιότερος ήρωας της ελληνικής μυθολογίας, γιος του Δία και της Αλκμήνης. Υπήρξε ιδρυτής βασιλικών οίκων και υπερασπιστής της τάξης ενάντια σε πολλά χθόνια τέρατα που απειλούσαν την ανθρωπότητα. Για να εξιλεωθεί για τη σφαγή των παιδιών του, αναγκάστηκε να πραγματοποιήσει δώδεκα άθλους που είχε ορίσει ο βασιλιάς των Μυκηνών Ευρυσθέας. Ο τελευταίος άθλος ήταν η αρπαγή του Κέρβερου, του κυνηγόσκυλου του Άδη. Ήταν ένα τρικέφαλο θηρίο που φυλούσε τις πύλες του Κάτω Κόσμου για να αποτρέψει τη διαφυγή των νεκρών. Αυτός ο άθλος απαιτούσε κάτι παραπάνω από ωμή δύναμη, πονηριά και βία. Ο Κάτω Κόσμος δεν ήταν τόπος για τους λιπόψυχους και το ταξίδι στα αλλόκοσμα τοπία του προϋπέθετε επιδεξιότητα και γνώση. Ο Ηρακλής είχε ακούσει πως οι μυημένοι στα Ελευσίνια Μυστήρια μπορούσαν να βασίζονται στη βοήθεια της Δήμητρας και της Περσεφόνης, που κυβερνούσε το βασίλειο των νεκρών ως σύζυγος του Άδη, γι' αυτό αποφάσισε να επισκεφτεί την Αθήνα και να μυηθεί.

Υπήρχε όμως ένα σημαντικό πρόβλημα. Τα Μυστήρια δεν ήταν ανοιχτά σε όσους είχαν βάψει τα χέρια τους με αίμα και ο Ηρακλής είχε κυριολεκτικά λουστεί στο αίμα των Κενταύρων που είχε σφάξει χωρίς έλεος. Υπήρχε και το πρόβλημα της υπηκοότητάς του (ή της έλλειψής της) αφού μόνο Αθηναίοι πολίτες είχαν δικαίωμα συμμετοχής στα Ελευσίνια Μυστήρια εκείνη την εποχή. Η λύση και στα δύο προβλήματα ήρθε με την καθιέρωση μιας νέας τελετής. Πρώτον, ο Αθηναίος Πύλιος υιοθέτησε τον Ηρακλή και τον έκανε πολίτη των Αθηνών (Πύλιος σημαίνει «αυτός της πύλης», ευνοϊκό όνομα για κάποιον που πρόκειται να περάσει τις πύλες του Κάτω Κόσμου). Έπειτα, η Δήμητρα ίδρυσε τα Μικρά Μυστήρια ως χάρη στον Ηρακλή και εισήγαγε ένα νέο τελετουργικό για να αφαιρέσει την ενοχή του δολοφόνου. Η διαδικασία περιελάμβανε τη χρήση του «δέρατος του Δία» (Διός Κώδιον), το δέρμα ενός κριαριού που τοποθετούνταν κάτω από τα πόδια όσων ήθελαν να εξαγνιστούν από τις ενοχές τους.

Η μύηση αποδείχτηκε αποτελεσματική. Ο Ηρακλής μπόρεσε να εισέλθει στον Κάτω Κόσμο και να εντοπίσει τον Κέρβερο. Από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., πολλά αγγεία απεικονίζουν τη στιγμή που ο Ηρακλής πλησιάζει το φοβερό θηρίο. Κατεβάζει το ρόπαλο και την αλυσίδα του και χαϊδεύει τον Κέρβερο υπό το άγρυπνο βλέμμα της Περσεφόνης. Η θεά έδωσε την άδεια στον ήρωα να απομακρύνει τον σκύλο από το σκοτεινό βασίλειό της. Σύμφωνα με τον Ευριπίδη, όταν ο Ηρακλής επέστρεψε στον Πάνω Κόσμο, ο πατέρας του τον ρώτησε αν νίκησε τον Κέρβερο σε πάλη ή αν τον έλαβε ως δώρο από την Περσεφόνη. Ο ήρωας απέδωσε την επιτυχία του σε συνδυασμό της προσωπικής του δύναμης και της καλοσύνης της Περσεφόνης.

Ο Ηρακλής σέρνει τον Κέρβερο από την κόλαση, Cornelis Cort, after Frans Floris, 1563-1595, χαρακτικό, Rijksmuseum © Rijksmuseum / Public domain

Η μύηση του Ηρακλή εξυπηρετούσε πολιτικούς και θρησκευτικούς σκοπούς. Πρώτον, ήταν μια απόδειξη της δημοτικότητας και της αξίας των Μυστηρίων. Σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου, ο Αθηναίος ήρωας Θησέας πρότεινε να μυηθεί ο Ηρακλής στα Μυστήρια. Επιπλέον, διάφοροι αρχαίοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι ο ίδιος ο Εύμολπος μύησε τον Ηρακλή. Αυτές οι σχέσεις μεταξύ Αθηναίων και Ελευσίνιων ηρώων και του γιου του Δία σφυρηλάτησαν ισχυρούς δεσμούς μεταξύ του κατεξοχήν Έλληνα ήρωα, της Αθήνας, της Ελευσίνας και των Μυστηρίων. Η μύηση του Ηρακλή εξήγησε το άνοιγμα των Ελευσίνιων Μυστηρίων σε μη Αθηναίους και παρείχε την εξήγηση για την καθιέρωση των Μικρών Μυστηρίων. Το επιτυχημένο ταξίδι του Ηρακλή στον Κάτω Κόσμο ενέπνευσε την πίστη στους μελλοντικούς μύστες ότι θα δημιουργούσαν επίσης έναν ισχυρό δεσμό με την Περσεφόνη που θα βελτίωνε τις πιθανότητές τους για μια ευλογημένη μετά θάνατον ζωή.