Οι σπονδοφόροι ήταν ειδικοί αγγελιοφόροι που ξεκινούσαν από την Ελευσίνα για να κηρύξουν την έναρξη της ιερής εκεχειρίας (γνωστή ως «αἱ μυστηριώτιδες σπονδαὶ») και να καλέσουν τις ελληνικές πόλεις να στείλουν τις απαρχές και τις επίσημες αντιπροσωπείες (θεωρίες) στο πλαίσιο των Μεγάλων Μυστηρίων. Η ανακωχή ξεκινούσε τη δέκατη πέμπτη μέρα του Μεταγειτνιώνος και έληγε πενήντα πέντε μέρες αργότερα, τη δέκατη μέρα του Πυανεψιώνος.

Οι σπονδοφόροι επιλέγονταν από τον Ιεροφάντη ανάμεσα στα μέλη των γενών των Ευμολπιδών και των Κηρύκων. Αναχωρούσαν ανά ομάδες και κατά διαστήματα, ανάλογα με τις αποστάσεις που έπρεπε να διανύσουν. Οι σπονδοφόροι μετέφεραν συγκεκριμένα μηνύματα, που είχε συνθέσει ο Ιεροφάντης. Δεν ήταν στερεότυπες ή απλές επιστολές αλλά κείμενα υψηλής διπλωματίας και ρητορικής με σκοπό να ενθαρρύνουν τους παραλήπτες να προσέλθουν στα Μυστήρια. Ο Ιεροφάντης όφειλε να γνωρίζει το κοινό στο οποίο απηύθυνε κάθε επιστολή, τις τοπικές παραδόσεις και τη σχέση κάθε πόλης ή ομάδας ανθρώπων με την Ελευσίνα, την Αθήνα και τα Μυστήρια. Λάθη, αστοχίες και προσβολές θα είχαν καταστροφικό αποτέλεσμα για τη φήμη του ιερού και την οργάνωση των Μυστηρίων. 

Ανάλογη υπευθυνότητα έπρεπε να δείχνουν και οι σπονδοφόροι, οι οποίοι άλλωστε συγκροτούσαν το «δημόσιο πρόσωπο» του ιερού στον ελληνικό κόσμο. Η παρουσίαση του μηνύματος και η συμπεριφορά των αγγελιοφόρων στις πόλεις που είχαν αναλάβει να επισκεφτούν έπρεπε να είναι η αρμόζουσα ώστε να αποφευχθούν παρεξηγήσεις ή (ακόμα χειρότερο) η άρνηση αποστολής των απαρχών ή θεωρίας.

Η επιτυχία των σπονδοφόρων είχε απτά αποτελέσματα για το ιερό και τα γένη των Ευμολπιδών και των Κηρύκων. Όσο περισσότεροι μύστες και θεωροί έφταναν στην Ελευσίνα, τόσο μεγαλύτερες οι θυσίες που τελούνταν και τα έσοδα των ιερέων και της πόλης. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο πως τα γένη είχαν συμφέρον να επιλέγουν τους κατάλληλους ανθρώπους για σπονδοφόρους, αφού μέρος των εσόδων από τις θυσίες και τις τελετουργίες μοιραζόταν στα μέλη τους. Οι Ιεροφάντες αναγνώριζαν τον κομβικό ρόλο των αγγελιοφόρων και είχαν, ως εκ τούτου, το δικαίωμα να τους ανταμείβουν με τιμές μετά το επιτυχές πέρας της αποστολής τους.

Καθώς η φήμη των Μυστηρίων εξαπλωνόταν στα πέρατα της Μεσογείου, αυξάνονταν αντίστοιχα και οι αποστολές σπονδοφόρων. Υπάρχουν μαρτυρίες για ολόκληρη νηοπομπή που στάλθηκε στην Αίγυπτο την εποχή των Πτολεμαίων ή ομάδας αγγελιοφόρων με προορισμό τη Λαοδίκεια της Συρίας στα χρόνια του Αντίοχου. Η άρνηση συμμετοχής στα Μυστήρια αποτελούσε προσβολή για τον θεσμό αλλά και για τις θεές που τον προστάτευαν, ήταν επομένως σπάνια αλλά όχι ανήκουστη. Το 367/6 π.Χ. οι σπονδοφόροι ανήγγειλαν ως όφειλαν την ιερή ανακωχή στα μέλη της Αιτωλικής Συμπολιτείας, τα οποία την έκανα δεκτή. Οι Τριχωνείς, όμως, συνέλαβαν τους σπονδοφόρους (ονόματι Προφήτης και Επιγένης) και προκάλεσαν την οργισμένη αντίδραση των Αθηναίων.

Βιβλιογραφία

Αλεξοπούλου-Μπαγιά, Πόλλυ. Ιστορία της Ελευσίνας: Από την Προϊστορική μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, Ελευσίνα: Δήμος Ελευσίνας, 2005.

Γούδης, Δημήτριος. Τα Μυστήρια της Ελευσίνος, Αθήνα: Τυπογραφείο Π. Δ. Κυριακού, 1935.

Μυλωνάς, Γεώργιος. Ελευσίς και Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα: Κυκεών tales, 2009.

Clinton, Kevin. The Sacred Officials of the Eleusinian Mysteries, Philadelphia: The American Philosophical Society, 1974.

Schweigert, Eugene. “Greek Inscriptions (1-13)”, Hesperia, 8, 1 (Jan. - Mar. 1939), σελ. 1-47.